DHALATAA OROMOO MOOTII TAHUUN BIYYAA HINDII BULCHEE

MOOTIICHA HINDII MAALIIK AMBAAR (1549- 1626 )

Maaliik Ambaar dhalataa Oromoo mootii tahuun mootummaa biyya Hindii bulcheedha.Maaliik Ambaar Jaarrraa 16ffaa keessa gosa Maayaa jedhamu irraa Afrikaa Bahaa Itoophiyaa,Naannoo Harargeetti dhalate.Akka barresitoonni seenaa jedhanitti Gostii maayaa kun lola xiyyaa darbachuutin baayyee akka beekkaman himama,gosti kuniis yeroo Sana Haramayaa,gaara dhangaggooti hanga carcar cirootti qubatanii jiraatu,seenaan tokko tokko jedhuutti maqaan hara-maayaa jedhu kun akka maqaa,gosa Oromoo Oromoo kana irraa akka mogga'ee himama , gosti maayaa kun yeroo ammaas Harargee bahaa,Aanaa Haramayaa baay'inaan jiraatu Maayaa xiqqoofi Maayaa guddoo jedhamuniis bekkamu.Maalik Ambaar Maqaan dhaloota isaa Shambaa(Shambuu)jedhama.Maaliik Ambaar yeroo ijoollumma isaa warra garba gurguraniin butamee gabaa Harariirra gara galoo galaana diimaa Peershiyaa Kibbaa Yemeen gabaa Al-Muukahaan jedhamutti gurguramee.yeroo kana gabaa sanatti argamee kan turee daldalaan lammii Poorchuugal kan tahee Piiteer Prookeez " bifa habashaa aslii /sirrii kan ta'ee kan qabu"jedheeti ibse itti fufuun ammaas magaalaa dheeraa fulaa Roomaan fakkatuu habashaa aslii jedhee ibsee gabuma Yemeen sanatti yeroo duraaf kan gurgurame yoo tahuu kan gurguramee gara biyya Iraaq Bahagaadaditti kan bitaate Khazii Husseen nama jedhamudha.Khazii Husseen dandeetti fi ciminaa gabrichaa habashaa kana baruuf yeroos itti hin fudhannee jedhuu qorattootiin seenaa isaa garboottan biraa irraas addatti kophatti baasee mallaqaa baasuuf galchuu(Herregaa) fi taligaa / bulchinsaa barbsiisee maqaa Ambaar jedhuus kan baasee guddifataa isaa Husseen du'e.Boodarraa achuma baha jidduu galeessaa Iraaq Baagdaaditti tokkorra lama lamarraas sadii magaalaaf dhiyaatee nama Qaasiim Al-Baghdaadii jedhamuuf gurgurame.Qaasim Al-Bahagdaadii isa qabee gabaa makkatti dhihessee, Gabaan makkaa kun ammoo jireenyaa isaa kan jijjiree tahuu barreesitoonni seenaa isaa ni ibsuu.Kan bitaate Muummee Miinisteeraa Nizaamshaayiii Chiingiiz Khaaniidha.Jaarraa 16ffaa keessaa kibbaa Hindii bulchinsa Deekaan keessatti Aadalee fi amantilee gargaraa kabajamanii walqixummaan keessa jirataniidha.Garbonnii Afriikaadha bitamaniis baayyinaan akka keessa jiraatan barreesitoonni hedduun ragaa bahuu.Habashoonnii hedduun ammoo bilisa bahanii loltummaan akka tajajjilaa turan seenaan ni dubbata.Loltonni habashaa kun amanamummaa fi gootummaa lolaaniis akka beekaman dubbatama isaan tokko Maaliik Ambaarii.Namni kun Maaliik Ambaar akka ilmoo isaatti kunuunsuun Afaan Arabaa fi Faransaayii akkasumaas beekumsa waraanaafi taligaa( Bulchiinsaa)akka barsiisee himama Suutuma sutaan Maaliik sulxanoota Nizaamshahii Chiingiiz Khaan ykn Maaliik Daabiir akka tajajiluuf kennameef.Gaafa Hinditti mootootaaf gurguramuus muuxannoo kana guddiifachuun maasaraa keessatti hanga waranaa dursuu gehee boodarra jabatee dhiha Hindii Deekaanitti lammilee Afriikaa dhalattoota Habashaa 1500 nin loltu mataa isaa ijaaree sulxanoota deekaan kan Nizaamshaayiii tajajiluu jalqabe.kanaan ajajaa waraanaa biyya hindiif Ministeeraa biyya hindii ta'uun tajaajileeraa.