Dandeettii qabnu keessaa yoo baay’ate wallakkaa qofatti fayyadamna

Ati akkamitti of fudhattaa ?wanti ati hojjechuu  osoo dandeessuu, akka waan hojjechuu hin dandeenyeetti of ilaalte sun maalinni? Proofeesarri Wiliyaam jeemsi, yeroo tokko akkas jedhe. “Dandeettii qabnu keessaa yoo baay’ate wallakkaa qofatti fayyadamna” jedhe. Dhalli namaa human guddaa of keessa qabaatuus, cuunfee itti fayyadamuu hin danda’u. Maarree kaayyoon barreffama kanaas, Imaltuun human guddaa keessa isaa jiru baasee akka itti fayyadamu gochuufi. Ati ga’uumsa keessa kee jiru wallalte hin burjaaja’in. “Sa’a abban gaafa cabsee ormii ija ballessa” akkumaa jedhaamuu ofii keetif akka gatii qabdu yoo wallalte, namnii biraan gatii kee isa dhugaa sitti himuu hin danda’u. Eenyummaa keetif gatii kennuu dhiiste yoo ta’e, ga’uumsa keessa kee jiru fayidaa ala taasista. Ga’uumsa keessa kee jiru wallaluun immoo waan hojjechuu dandeessu hojjechuu dhadhabdee, dalga of hubatta.  Kanaaf ammarraa eegaltee, akka dandeessu sammuu keetti himi. Jalqaba waan hojjetamuu qabu, adda baasi. Itti aansii waan hojjechuu danddessu hojjedhu. Dhumarratti waan hojjechuu dadhabde san hojjetta.

Wanti siif galu qabu, jijjiramaaf itti yaadamtee uumamte. Yeoon ergaa kana siif barreessu namoonni addunyaa kanarraa jiraan biliyoona torba darbaniiru. Kanaaf atiis namoota akkas baay’atan kana keessa addatti uumamte. Wantidiscredited ati dagachuu hin qabne immoo namoota kana keessaa kan bakka si bu’ullee hin jiru. Tarii akka tasaa ta’ee obboleessa lakkuu taatanii waliin dhalattan qabaachuu dandeessa. Ta’us inni tasumaa si ta’uu hin danda’uu beekkadhu. Onneen kee isheen guyyaatti si’a hedduu dha’attu; ijji kee, funyaan kee, qaamoleen miira kee hundi bifa nama ajaa’ibuun, itti yaadamanii akka jijjirama olaanaa fiduu dandessutti uumaaman. Hamma kana adda taatee erga uumamtee, maaliif of tuffatta ree?

Diina milkaa’ina namoota hedduu kan nyaate, gaale “Ani hin danda’u” jedhu. Maarree atis hin danda’u jettee, deddeebitee sammuu keettif hin dhaamiin. Hin danda’u jettee yeroo hedduu irra deddeebitee, sammuu keetti himta yoo ta’emmoo hin dandeessu. Maaliif? Keessoon sammuu keetii waanuma hin himtuuf siif mirkanessee, akka hin dandeenye si amansiisa. Kanaaf gaalee hin danda’uu jedhuuf, sammuun kee akka amanuuf hin hayyamin. Ga’uumsi keessa kee jiru dhokataadha. Ati hamma gatii ofiif kennetu geessa! Ati nama rakasaa, waa’ee hin u miti. ”Hamma oftulummaa hin taanetti gatii kee hin xiqqeessin” jedhe gurbaan sun. Ati nama adduunyaan addatti beektudha. Uumama addatti uumame taatee gatii kee hin balleessin.. Hir’ina kee qofaa lakkooftee, cimina keessa jiru hin balleessiin. 

Ilaalcha jechuun maal jechuudha? What mean Attitude?

Ilaalcha jechuun, daandii sammuun keenya waan tokko ittin hiikkatu/ hubatu jechuudha. Jijiiramni amala uumamati. Namni umriin, bifaan, yaadaan, bilchinaan, fi kkf jiijiramaa deema. Haalli qillensaa, saayinsii fi teeknolojiin jijjiramaa deema. Haalli jireenya isa kaleessa fi dhengaddaa irraa saffisaan jijjirameera. Ilaalchi namni haalota garagaraaf qabu, isa waggaa muraasa duraa wajjin wal hin fakkatu. Isa kana keessa jiraachuufis ta’ee gaggeessuuf, dhalli nama ilaalchi isaa jijjiramuu qaba. Waan hundumaa rawwachuuf, ilaalchi namaa kan kaleessa caalaa jijjiramuun barbaachisaadha.

Ilaalchi kee hundee milkaa’ina keetiti. Namni ilaalcha gaarii qabu milka’adha.  Namni ga’uumsa olaanaa of keessaa qabu, garuu ilaalchi inni of keessa qabu yookiin inni baatee deemu hanga sirrii hin taanetti, ga’uumsi inni qabu bu’aa hin qabu. Lafa ilaalchi gaariin hin jirree, bakka ilaalchi hamaan itti dagaagetti, firii gaariin hin margu. Milkaa’uuf dura ilaalchi hamaan atti qabdu ilaalcha gaariin bakka bu’uu qaba.

Ilaalcha kee jijjiri “Jijjiramni, ilaalcha jijjirame barbaada.” Ilaalchi kee, utuu hin jijjiramiin, jijjiramni hin jiru. Ilaalchi kee, waan hundaa keeti. Namni waanuma nyaate fakkaata jedhama mitiree? Waanuma keessa kee jiru, baastee mul’ista. Namoonni baay’een waa’ee namootaa biraa beeku. Waa’ee isaanii garuu hin beekaan. “Akka isaatti yookiin akka isheetti” utuun jiradhee, wanti hundinuu anaaf salphaa ture, yommuu jedhaan ni dhageessa. Akka mataa ofitti jiraachuu dadhabanii, jireeenya namoota biroo hawwu. Akkuma jireenya namoota biroo jiraachuu hawwitu, namoonni biroos jireenya kee jiraachu akka fedhaan gochuu ni dandeessa. Ati akka namni biraa itti si beeku osoo hin taane, akka ati itti of beektutu jireenya kee siif murteessa. Kanaaf ilaalchi fi ejjennoon ati mataa keetiif qabdu murtessadha. Ilaalcha gaarii qabannan firii gaarii argatta. Firiin ati argattu ilaalcha atii ofiif, akkasumaas biyyaaf qabdu murteessa. Kanaaf atis ilaalchi kee akkuma burtukaana bilchaatee nyaataan mi’aa qabuu akka ta’uun siif hawwa. Dheedhiin akkuma mi’aa hin qabne, ilaalchi namootaas yoo sirri hin ta’in, nama hin gammachisu. Kanaaf atiis ilaalcha kee jijjiiruuf booddetti hin jedhin.