AFUUFFEE GURRAACHAFI ILAALCHA MILKAAWAA

KAN HIDHAMEE MIILASAA OSOON TAANE SAMMUU ISAATTI.

WAAN GAARII YAADU AMALEEFFADHU

Namoonni waan gaarii yaadan jireenya isaanii keessatti bu'a gaarii argatu.  Guyyoota jireenya isaani keessa jiraan hundumaaf ilaalcha gaarii qabu."Guyyaan har'aa badaadha"jedhanii hojii hin dhiisan. Guyyoonni hundumtu gaarii akka ta'anitti ilaalu.Guyyoota hundumaa of kennani hojjetu. Sabaaba kana irran kan ka'e guyyaa guyyatti gara galmaa isaanitti tarkaanfatu.

Waan nama ajaa'ibu guyyaan har'aa kanumaa keeti.Kanaaf guyyaa har'aa maal hojjechuu feeta? Deebiin gaaffii kana salphadha. Galmaa kee milkeessuf hojjetta.Waan gaarii yaannaa taanaan,gufuuf kufaatin kamu yoo nu mudatan milkaa'ina irra nu deebisu hin danda'an.Sabaabinsa,namni waan gaarii yaadu wayita raakkon isa mudatu, furmaata barbaadu irratti xiyyeeffata malee raakkinicha yaade hin dhiiphatu. Wayita raakko nu mudate sana injifannu gara milkaa'inatti tarkaanfachu keenyatti dabalee,keessi keenyas gammaachuudhan guutama.Waan hundaa caalaa immoo amantin nutti mataa keenya irratti qabnu ni dabala.Kun immoo fuulduraattis jabaanne akka hojjennuf nu onnaachiisa.

 Jireenya keenya yoo jaallanne,jireenyis waan nu jaallatuf gaarii nutti barbaadnu nuuf kenna.Kanaafuu,yaadni gaariinif waan gaarii yaadun burqituu dhandhamaa gaariin galaana booru guddaa calaalchiisu danda'udha. Yaadni keenya haalaaf akkata gaarii gubbaa yoo jiraate,waantootni hundinuu akkata sirriif gaariin nuuf hubataamu.

    

CIRRACHA HADHOOFTUU Gall Stone/Cholelithiasis

Baattuun hadhooftuu qaamota bullaayinna nyaataaf gargaaran keessaa tokko yoo taatu, kan argamtus garaa keenya gara mirgaatiin tiruu jalatti argamti. Hadhooftuun/baattuun hadhooftuu/ hammii fi bocni ishii abukaadoo xiqqaa kan ga'u ta'ee dhangala'aa bullaa'iinsa Lipiidii (coomaa, dhadhaa, buuphaa fa'aaf) tajaajilu kan tiruun oomishite erga bishaan keessaa dhimbiibdee tottolchitee booda ujummoo hadhooftuutiin gara mar'umaan xiqqaa dabarsiti. 

Cirrachi hadhooftuu keessatti uumamu hammaan gumaa xaafii kan gahuu kaase hanga kubbaa teenisii gahuu danda'a. Cirrachi kunis lakkofsaan gumaa tokko ykn gumaa hedduu ta'uu danda'a. 

Cirrachi baattuu hadhooftuu keessatti uumamu akaakuu lama qaba:

I- Cirracha Koolestirooli: Inni kun yeroo hedduu haalluu boora kan qabu yoo ta'u cirracha akaakuu lammataa caalaa kan yeroo hedduu muldhatuudha. Akkuma maqaan isaa addeessu cirrachi kun Koolestirool baay'inaan qaba.

II- Cirracha Piigimantii: kun ammoo halluu gurraacha cilee ykn xiqqoo daalachayu kan qabu yoo ta'u innis piigimantii bilirubin jedhamu irraa uumama. Bilirubin kun irra jireessan seelii dhiiga diimaa (umrii isaa fixatee diigamu) irraa argama.

Cirracha Hadhooftuutiif wontoota nama saaxilan keessaa:

▪︎ Nyaata Koolestirool hedduu qabu kana akka coomaa fa'a fayyadamuu.

▪︎ Fuduraaf kuduraa nyaachuu dhabuu.

▪︎ Dhiira irra dubara irratti heddumaata. Keessahuu dubartii heddu deesse irratti.

▪︎ Dhukkuba Sukkaaraa qabaachuu

▪︎ Furdinna qaamaa gar-malee guddaa ta'e qabaachuu.

▪︎ Yeroo kaan caalaa yeroo ulfaa irra heddumaata.

▪︎ Dhukkuba dhiigaa (akka bilirubinin jenne sun baay'atu godhan) tokko tokko qabaachun wontoota cirracha hadhooftuutiif nama saaxilan keessaa ijoo kan ta'anii dha.

Mallatoolee dhukkuba Cirracha Hadhooftuu: 

* Yeroo hedduu cirrachi hadhooftuu mallatoo dhukkuba kan hin agarsiifne yoo ta'u; namoota tokko tokko irratti carrachi/cirrachoonni baattuu hadhooftuu keessa jiran ujummoo hadhooftuu daddabarsitu kessaatti cuqqalamuu danda'u. 

Yeroo kana:

▪︎ Garaa keenya gara harka mirgaa ykn laphee irratti dhukkubbiin namatti dhagahamu.  

▪︎ Dhukkubbiin kunis sa'aa muraasaaf ture kan badu ta'uu isaafi yeroo biraas dhukkubbiin akkasii namatti deebi'ee dhagahamu. 

▪︎ Yeroma kana ceekuu gara mirgaa/ dugda keenya gara gubbaa jechuun lafee ceekuu lamaan jidduutti dhukkubbiin namatti dhagahamu.

▪︎ Nama lolloojjessuu ykn haqqisiisuu.

▪︎ Nyaata zayitiin itti baay'ate, foon, kallee, coomaa yoo nyaannu dhukkubbiin armaan olitti ibsamee jiraachuu ykn erga nyaanne booda miirri akkasii namatti dhagahamuu. 

* Amma dura cirracha hadhooftuu qabaachuu keenya beeknee:

☆ Garaa kenyaa gara mirgaatti ykn laphee irratti dhukkubbiin hamaan yoo nutti dhagahame.

☆ Hoo'i qaamaa fi dadhabiin dhukkubbii kana wojjiin yoo jiraate

☆ Akkasumas ijji keenya ykn gogaan keenya yoo boora ta'e  hatattamaan gara mana yaalaa deemuun barbaachisaa dha.

Maal haa goonu?

*Dhukkubbiin/mallatoolee armaan olitti eeraman yoo of irratti agarre mana yaalaa deemnee qorannoo adda addaa kan Doktorri kenyaa nuuf ajaje (kan akka Altiraasawuundii fa'a) gochu.

* Cirrachi hadhooftuu tasa dhukkuba biraa ilaaluuf jiraachuun isaa beekame kan dhukkubbii/ mallatoo dhukkuba sanaa hin qabne yaala hatattamaas ta'e ykn guutumaan gutuutti yaala kan hin barbaanne dha. Haa ta'u malee namoota dhukkuba sukkaaraa qaban akkasumas kan doktoriin otoo dhukkubni hin jiraatin yaalamuu qaba jedhe qofatu yaalama jechu dha. 

* Yaalli cirracha hadhooftuu dhukkuba qabuuf taasifamu baqaqsanii, muranii baasuu baattuu hadhooftu (Cholecystectomy) ta'uu mala. Qorichoonni yeroo dheeraaf fudhatamanii Ji'oota/Woggotta hedduu booda cirracha san bulbulan ni jiru. Garuu Qorichoonni kunniin  bulbuluu dhabuu danda'u kanaaf yaalli bu'a qabeessa ta'e kan Opereeshiinin baafamu san jechudha. 

KAROORA DHABUUN MO'AMUU FIDA.

Namoota lama ta'anii qurxummii qabuuf,laga deeman. Achi ga'anii kiyyoo isaanii darbachuu eegalan. Akkuma beekamu kiyyoon isaanii qurxummii qabee fiduu jalqabe. Inni tokko qurxummii kiyyoon isaa qabee fidu hunda keessaa baafachuun qodaa isaa keessa kaa'uu jalqabe. Inni isa wajjin jirummoo yeroo kiyyoon isaa qurxummii gurguddaa qabee fidutti; qurxummiilee ishee xixiqqoo keessaa fudhachuun warra gurguddaa keessatti deebisa. 

Hiriyaa isaa sun,"maaliif qurxummii isa gurguddaa keessatti deebistee ishee xixiqqoo qofa fudhatta? Kaayyoon nuti dhufneef iyyuu yoo akka carraa argannee qurxummiilee isa gurguddaa qabachuudha mitii?" Jechuun gaafate. Namichis akkas jechuun deebiseef.

"Utuun qurxummiilee warra gurguddaa kana akkuma-kee fudhadhee galee baay'ee namatti tola ture. Garuu,mana kootii eeleen irratti bilcheeffannu xinnoo waan taateef qurxummiilee gurguddaan na hin barbaachisan" jedhee deebiseef. Hiriyaan isaa sun gadduun akkas jedhee deebiseef," Qurxummiilee gurguddaa dhiistee galuu moo galtee eelee kee ishee xiqqoo jijjiiruutu wayya ture?" Jedheen jedhama.

Ergaan koo gabaabinaan, "karooran dhabuun mo'amuu fida. Namichi sun osoo eelee guddaa qabaateetii qurxummii guddaa qabata ture;garuu inni eelee isaa bal'ifachuu dhiisee lagattis qurxummii xiqqaa qabachuutti gadi taa'e."

Namichi sun bara baraan,qurxummii xixiqqoo qabee nyaachuura;karoora ittiin eelee manasaa bal'ifatu yaadee,qurxummii gurguddaa qabatee nyaachuu isaaf wayya. 

Warri chaayinaa yoo dubbatan akkas jedhu, "Nama tokko tokko umurii isaa guutuu qabanii qurxummii nyaachisuurraa, guyyaa tokko laga buusanii akkaataa itti qurxummii qaba barsiisuutu salphata!" Jedhu.

Deemsi itti fufaa dhaabbatte hin eegiin!

OSOO HIN DHALATIIN DU'UUF ERGA DHALATANI DU'UU

Namoota erga du'anii waggaa 200 ol ta'an har'agaruu seenaan isaanii anaafi si warra lubbuun jiran caala kan dubbatamu baay'eetu jiru.

Namootni bayayeen du'anii jiratan.namootni baayyeen immoo osoo jiranii du'an.jiraachuun jirra jechuu miti.du'uum awwalamuu miti.awwaalamuunis du'ui irra baay'ee caala.nama hiikno jireenyaa galeef jiraachuunis du'uunis bu'aa qaba.namni hiikni jireenyaa hin galleef jiraachuun isaa jirraa qofaadha.Dubartii abbaan manaa ishee seenaa dalaugu jalqabee osoo hin xumuriin du'ee tokkotu turte.aabban manaa ishee hojii jalqabee osoo hin xumura isaa ijaan hin argine.garuu gaafa jalqabee akkamitti akka xumuruu qabu beaek.ijaan garuu osoo hin argiin du'ee.Haati manaa isaa garuu hojii inni jalqbee sana akkuma inni yaadetti galmaan geesse.gaafa hojiin isaa sun xumurame namoonnikumaatanim eebba isaa irratti argaman,dubariitn kun akkas jette"Abbaan manaa koo fooniin du'ee,hojii ija qbauun dhaloota kanaaf hafe."jette.argitanii!namni kun fooniin du'eera.dhalatee du'eera.osoo hin dhalatiin du'uu jechuun wanta hojjechuuf dhalatan osoo hin hojjetiin du'uu jechuudha.

Hiikaa jireenyaa yoo wallaaltee immoo akka piroofeesera baayyee baratee garuu hanga nama kutaa tokko baratee waan hin fakkatneef guyyaa tokko barataa isaa tokkoof qabxii 'F'jedhamu kenneef.Barataan kun abdii kutachuu irraan kan ka'e guyyaa tokko haala mijataa ilaallatee biiroo niacmha piroofeesera jedhamu kana seenuun har'a asumaattin si ajjees jechuun itti dhaaddate.piroofeeserri kunis itti kolfuun deebii isa irraa hin eegamnee akkas jechuun dubbate,"Duris natti toleen jiraachaa jira sitti fakkatee,yoo onnee qabaatte na ajjeesi"jedeh jedhama.

Argitte?Namichi kun duris nama isa ajjeesu dhabe malee du'a eeggataa ture jechuudha.

ISTIROOKII – Stroke

Hammi isaan barbaadaniifi dhabanii turuu danda’an/dandamatan garagara ta’ullee, qaamoleen keenya dalagaa isaanii hojjachuuf ‘Glucose (fi wontoota dalagaa qaamaaf barbaachisan)’ fi ‘Oxygen’ barbaadu. Gulukoosiif oksijiinii ammo karaa dhiigaatiin argatu. Dhiiga ammoo karaa hidda dhiiigatiin argatu. Dhiigaa argachuu dhabuun Sammuu: hiddi dhiigaa gara sammuu deemu cufamuu, hudhamuu fi sababa dhiigni sammuu keessatti jigeef dhiiga gahaa ykn dhiiga aragachuu dhabuun, akkasumas dhiibbaan kana irraa qaama sammuutti dhufu kun ISTIROOK jedhama.

ISTIROOKIIN dhiiga ititeen ykn cooma hidda dhiigaa irraa fottoquun cufamuu fi haalaan dhiphachuun (hudhamuun) hidda dhiigaa gara sammuu ykn qaamaa sammuu deemu (Ischemic Stroke) fi hiddi dhiigaa sammuu cituun ykn jigsuun dhiigni sammuu kessatti dhangala’uu (Hemorrhagic Stroke) irra ta’uu danda’a. Gosti ISTIROOKII lamaan kun yaalli isaanii garagara (faalla wolii) fi akkasumas wontootni isaaniif nama saaxilanis gargaruma haga tokkoo qabu. 

Dhiigni gara sammuu ykn kutaa sammuu deemuu yeroo xiqqoof ykn yeroo gabaabduuf irraa dhaabatee deebi’uun (Transient Ischemic Attack) ammoo mallatoo sa’aa muraasa keeessatti mul’ate badu mul’isuu danda’a. 

Mallatoolee ISTIROOKII:

* Dubbachuu dadhabuu. Arrabni nama hihidhamuu.

* Wanta namni biraa jedhu hubachuu dhabuu.

* Tasa qaamnii cinaa tokkoo: fuula, harkaa, fi luka sochosuu dadhabuu.Cinaan sun guutuun guututti laamshayuu (Paralyze) ta’uu. 

* Ijji Cinaa tokko ykn lachuu ilaalu dadhabuu, itti dimimmisuu ykn guutuun guututti arguu dhabu. 

* Bowwoo hamaa ta’e tasa namatti dhagahamuu. Keessattu mallatoolee armaan olitti eeraman wojjiin haqqeen, lafti namaan maruun, fi yeroo muraasa booda of wollaaluun. 

* Deemuu dadhabu. Tasa madaala ofi eegu dadhabuu. 

Maatii,fira fi hiriyyaan keenya ISTIROOKII qabate/godhate jenne yoo shakkine:

*Akka seeqatu gaafachuun,ciinaan fuula tokko kaan wajjiin seequu dhabuu ykn gadi bu’uu ilaaluu.

*Harka lachuu akka olfuudhu/ol kaasu gaafachuun, harki ciinaa tokko olfudhuu dadhabuu ykn olfuudhee gubbaa irratti qabuu dadhabuu isaa ilaaluu.

*Akka jecha tokko irra deddebi’e jedhuu gaafachuun,jijjirama fi sirritti jechicha jechuu dhabuu isaa ilaaluu.

*Yoo mallatoo sadan kana mul’ise hatattamaan otoo turtii kamuu hin godhin dafanii mana yaalaa (Hospitaala) fiduu. 

Wontoota carraa ISTIROOKIIn qabamuu ol kaasan:

- Ulfaatinna gar malee guddaa ta’e qabaachuu

- Sochii qaamaa gochuu dhabuu

- Alkoolii haalaa ol baay’isanii dhuguu

- Dawaa nama si’eessu, hadoochu ykn mirqaansu kan akka Cocaine (Kokeyinii fa’a fayyadamuu

- Dhiibbaa dhiigaa haalaan ol ka’aa ta’e

- Sigaaraa aarsuu

- Haammi Koolestiroolii ol ka’e ta’e qabaachu

- Dukkuba Sukkaraa haalaan to’achuu dhabuu

- Dhukkuba Onnee (Dadhabuu Onnee ykn dhahannaa Onne wolhinsimne ykn sirri hin taane) qaabachuu

- Amma dura ISTIROOKII qabachuu ykn maatiin dhiihoo keenya isaan hubamuun

- Dubara caalaa dhiira irratti hedduminaan mul’ata.

- Keessattu Umriin keenya woggaa/ ganna 55 ol ta’uun

Wontootaa carraa ISTIROOKIIN qabamuu ol kaasaniidha.

Xaxawwan ISTIROOKII irraa dhufan:

Mallatooleenifi Xaxawwan ISTIROOKIIn fiidu qaama Sammuu miidhame irratti hunda’a. Akkasumas sadarkaa miidhama qaama Sammuu san irratti hunda’a.Xaxawwan kanniin keessaa:

* Qaamni cinaa tokkoo: fuulli, harkii fi lukti laamshayee (paralyzed) ta’e hafuu.

* Dubbachuu dadabuu. Nyaata liqimsuu dadhabuu. Barreessuuf dubbisuu dadhabuu. Waan dubbatame hubachuu dhabuu. 

* Waan amma dura ture guutun guutuutti ykn irra jireessaan irranfachuu ykn dagachuu. 

* Waa hubachuu, qaayyabachuu, madaaluufi dandeetii yaadaa fi murtee sirri qabaachuu/ dabarasuu dhabuu.

* Siree irratti hafuu. Qaama dhiqaachuuf, uffata jijjirachuuf, nyaata nyaachufii kan kana fakkaataniif deggarsa nama biraa barbaaduu. 

* Wontoota/xaxawwan kanaan wolqabatee yaada’uu fi cinqamuu irraa Muukuu sammuuf(Depresion)saaxilamuu.

ISTIROOKII akkamiin ofi irraa ittisna ykn carraa isaan qabamuu hirdhifna: 

* Wontoota carraa ISTIROOKII dabalan keessaa tokko dhiibbaa dhiigaa ol ka’aa ta’edha. Hordooffii gahaa gochuun dhiibbaa dhiigaa keenya to’achuun carraa ISTIROOKIIn hubamuu haalaan xiqqeessa.

*Hamma Koolestiroolii fi coomaa qaamaa keenya hirdhisuu. Kana gochuuf nyaata akka coomaa, foon diimaa, dhadhaa, kallee, fi nyata haphefamanii gurguraman kan koolestiroolii qaban yeroo hunda/ baay’isanii nyaachuu dhabuu/dhaabuu. 

*Sigaaraa aarsuu dhabuu/dhaabuu.

*Dhukkuba Sukkara yoo qabaanne hordoffii gahaa gochuun to’achuu.

*Ulfaatinna garmalee guddaa ta’e yoo qabaanne hirdhisuu. Ulfaatinna hojja keenyaan wol madaalu qabaachuu.

*Fuduraaleef kuduraalee gara garaa nyaachuu

*Sochii qaamaa hargansuu barbaadan/nama hargansiisan haala idile ta’een hojjachuu. 

*Hamma Alkoolii dhugnu xiqqeessu (Biiraa lamati) ykn guutumaan gutuutti dhiisuu.

*Dawaa nama si’eessan,hadoochaan ykn mirqaansan Ashiishii,Cocaine fa’a fayyadamuu dhabuu.

Horaa bulaa deebanaa!

WANTOOTA BU'UURA JAALALA DHUGAA TA'AN MURAASA

 

1,Amanamummaa

2,Obsaa

3,Dhugaa dubbachuu

4,Waliif hubachuu

5,Yeroo waliif kennuu

6,Nama of jidduu galchuu dhiisuu

7,Ejjannoo qabaachuu

8,Boriif yaaduu

9,Fedhii walii eeguu

10,Keessaa walii beekuu

11,Iccitii walii eeguu

12,Dubbattee amansiisuu

13,Uumaa ofii sodaachuu

14,Wal kabajuu

15,Yeroo hundaa walittii gammaduu

Yeroo jaalattuu yeroo kamuu onnee lama qabaadhuu maaliif yoo jattee tokkon yoo kuftee kan hafeen dhaabbattee kaataa garuu amanamaa tahii

Yeroo kamuu ofii kee ol nama hin jaalatiin maaliif yoo jattee namni jaalattee yoo si dhiisee deemee ofii keef dandamachuu dadhabdaa.

Jaalala keessaattii yeroo kamuu amanamaa tahii maaliif yoo jattee dhugaan kee guyyaa tokko ifa baatii

Jaalalaan nama tokko illee hin midhiin maaliif yoo jattee garagaltoo tahee boruu midhamtaa

Jaalalaan fayadamtee nama hin sobin maaliif yoo jattee boruu of duuba deebi'ee ati sobamtaa

Osoo hin jaalatiin siin jaaladha hin jedhiinin maaliif yoo jattee umriin nama bakka tokko hin dhaabbatuu yeroo duraa hin gubiin.

Sobaan jaalalaan siifin du'aa hin jedhiniin maaliif yoo jattee sobaa si fakkeessaa.

Dubartii kammiyyuu wanta tokkon illeen hin midhiin maaliif yoo jattee haatii tee dubartii dha.

Garaan osoo hin taanee onneen nama jaaladhuu maaliif yoo jattee jaalallii garaa deemee galma hin gahuu

Jaaladhuu jaaladhuu jaaladhuu jaaladhuu jaaladhuu jaaladhuu jaaladhuu hunda nama garuu onnee tee tokko qofaaf kennii.

KOPHEE MEEQA MANAA QABDA?

Seenaa dargaggeessa waggaa 23 tokko dubbiseen gaaffii hedduu mataa kiyya keessatti keessummeesse. Konkolaataa meeqa qabduu? Jedhee Yoon isin gaafadhe, hundi keessan akka natti gadditan waanan beekuufan gara Kophee meeqa qabduu jechuutti gadi isiniif bute. Addunyaan kuni akka tokkodha. Akka tokko kan ishee godhe immoo namuma isheerra jiraatudha malee jallachuu sirna uumamaa ishee mudateen miti. seenaa namoota qabeenya olaanaa qabatanii, qabeenya uumamaa uumaan nama hundaaf qixa hiretti ofii isaanii gar malee fayyadamanii dhaloota immoo mana hidhaa Hiyyumaa keessatti adabanii isiniif qooduu jaladheera. 

seenaa dargaggeessa tujaara konkolaataa akka jabbii qehee sooressaatii burraaqaniitti balbala isaatti walitti qabatee kan nu ilaalchisudha. Waahee dargaggeessa kanaa obsaan dubbisaa! 

Dargaggeessa Los Angeles,California tti dhalatedha. Maatii mootota Eeshiyaa keessaa dhalate. Abbaan isaa obboleessa Sulxaan Mootii Birunaahiiti.Maqaan dargaggeessa kanaa Faiq Jefri Bolkiah jedhama.Akka lakkoofsa warra Awurooppatii dhuma bara 1998 dhalate.Amma Umuriin isaa ganna 23 yeroo tahu.Taphataa kubbaa miilaati.Taphattoota kubbaa miilaa taphatan keessaa qabeenyaan kan bukkee isaa dhaabbatu hin mul'anne. Inni Sooressicha kubbaa miilaa bara kanaa Cristiano Ronaldo tiin illee harka 19 isa caala. Konkolaataawwan moodelli isaanii barbaadamoofi qaalii tahan walumatti kuma lamaaf dhibba sadii (2,300) qaba.

Qabeenyi isaa bara kanaa Doolaara Biiliyoona 20 ($20B) dha. Mucaan dargaggeessaa kuni waggaa 23 ffaa isaatti nama qabeenya kana hundaa qabudha. Qabeenya kana hedduusaa akka maatiirraa dhaaletu himama.  Kan nama ajaahibuufi shamarran hedduufimmoo dorgommii hamaa tahe immoo mucaan kun fuudhuu mitiitii jaalallee illee dhabuu isaati. Amma guyyaa hardhaatti jaalallee kan jedhamtu illee isa bukkeetti argamtee hin beektu. Baga gammaddan shamarran hedduun keessan! Maaltu beekaa? Tarii akkuma Aster gajjallaatii kaatee mootiitti heerumte, atumtuu asii kaatee mucaa kanatti heerumuu dandeessa. Silaa jaalalli qaata luka qullaasaa biyyaa bade. 

Dargaggeessi kuni konkolaattota Moodela garaagaraa qaba. Konkolaattonni kun warra akka adunyaatti sooressaan adamsamanidha. Vitz asii mandara keessa darbaa nama dhowwattu miti.Spokiyo isaanii tokkittiitu Vitz cimdii bita.Rolls Royce qofa 600, Mercedes-Benz 570, Ferrari 450, Bentley 380 akkasumas konkolaattota gara biraa 300 qaba.Walumaa galatti dargaggeessi ganna 23 kun konkolaattota 2,300 qaba. As biyya keenyatti; dargaggeessi Kophee Biraandiiwwan beekamoo keessaa sadii qabaannaan dhugumaan waan guddaadha.Kopheewwan guutummaa addunyaatti beekaman keessaa sadii afur qabaannaan milkiidha. 

Guutummaa addunyaatti kopheewwan jaalatamoon kanneen kanadha.Nike,Reebok, Adidas, Puma, Bata,New balance, Woodland, Sketcher, Peter England fi Vans dha.Dargaggeessi kanneen keessaa kophee tokko tokko qabu, akka waan milkaahaa taheetti ilaalama nubiraa! Kuniyyuu umurii 23 tti waan namaaf milkaahu miti. Faiq Bolkiah n garuu nama mana gar malee qaalii keessa jiraatu, konkolaattota kuma lamaaf dhibba sadiimmoo mooraa isaa keessa dhaabbachiisee qabudha.

Ofitti deebihaatii waan manaa qabdan of gaafadhaamee? Ati waan dadhabaa taateefii kan waan nyaattee bultuufuu waldhaansoo qabaa jiraattu? Waan hin dhamaaneefii kan jiraachuuf jettee halkaniif guyyaa hiriira taaksiidhaan mataan si cabu?  Osoo oliif gadi fiigdee hojii barbaadduu mitii kopheen tokkittiin ati qabduyyuu fuulduraan afaan bantee Qurxummii kiyyoon qabe kan fakkaatteefii? Waan ati dhibaahaa taateefii kan Konkolaataa bitachuun sitti ulfaateefii? Lakki situ dadhabaa tahee, dhama'uus dideef miti. Qabeenya dachee kanaatu, dafqa namoota hedduutu harka namoota muraasaa jiraafidha. Kunoo konkolaataa tokkittii nuyi akka waan guddaatti ilaallu, warri qaban immoo 2,300 balbala dhaabanii kan ittiin deemanuu wallaalan! 

obbolootni dachee kana irra jiraachuuf wal'aansoo osoo gootanii kan isinitti ulfaatuufii sababoonni akkas akkasii waan jiraniifidha.Gahee kee,qooda Waaqayyo akka itti jiraattuuf siif kennetti  Kan jiraachaa jiru qaama biraadha.Dadhabummaa ati qabdu osoo hin tahiin warra abba yerootu akka kanaa godhee lafa irra jiraachuu nama jibbisiise.Hiyyeessi tasumaa birmaduu jedhamuu hin dandahu.Yoo ammamuu birmadummaa isaa labsate,jiraachuuf jedhee garuu dhaqee sooressatti of gata!Yeroos birmadummaa qabu daldaluu isaati.Jiraachuuf immoo waan hedduutu raawwatama! 

Olaantummaan sooressootaa olaantummaa hin qeeqamnedha.Biyya  lafaa kana irratti sooressi bara kamuu kabajamaadha.Hiyyeessi immoo bara kamuu salphataadha.Waaqa malee eenyu hiyyeessa jaalataa? Uumamuu lafaa kaasee amma hardhaatti, boorus bara kamuu olaantummaan sooressaa  inuma jiraata. Yoos barri maal nutti hammaateree? Kan lafatti hammaate Seexana caalaa,sooressadha.Waan ittiin jiraatamu yoom dhibeeti dhaloonni "Baratu hammaate!"Jechaa jiraataree? Barri gonkumaa hin hammaanne. Kan hammaatee hammina labse Namadha! 

KALEESSA FAYYISAAKEE HAR’A GARUU ABBAA MURTII KEETI SEENAA_GADDISIISAAF BARSIISAA

Intalli durbaa kun guyyaa tokko yakka cimaa hojjattee mana murtii dhiyaatte. Adabbiin yakka isheen hojjatteef kennamu silaa hidhaa umrii guutuu ture. Isheenis yakka hojjatte kanatti baayyee gaabbitee, adabbii ishee eegachaa jirus dursitee yaaddee baayyee dhiphattee bohuu jalqabde, namni ishee gargaaruu danda’u garuu hin turre.Mana murtii keessatti yeroo maqaanshee waamamus imimmaan buustee bohuushee ittuma fufte.Maatiinii fi firootnishees ishee duukaa bohuurra kan darbe furmaata kennuufii hin dandeenye…

Tasa mana murtii keessatti wanti tokko ta’e.Murtiin osoo isheetti hin kennamin dura,namichi isheen hin beekne tokko ka’ee dhaabate, ergasii garasheetti  adeemuu jalqabe. Namootni hundumtuu callisanii gara isaa ilaaluutti ka’an.Namichis itti fufee waa’ee isheetiif falmachuu jalqabe.Yakki isheen hojjatte baayyee cimaa ta’us,namtichi humnaa fi beekumsa, dandeettii fi ogummaa,akkasumas qabeenya qabu hundumaatti fayyadamee bakka ishee bu’ee hamma dhumaatti cimee falmeef. Adeemsa seeraa yeroo dheeraa fudhateen booda isheenis bilisa baate. Isheenis gammachuudhaan imimmaan buusaa fuuldura isaatti kuftee,‘ATI GARUU EENYU?’ jettee namicha isheedhaaf falme sana gaafatte. Innis waa’ee isaa guddaa dubbachuu hin barbaanne. Guyyoota muraasaan booda  osooma beektuu, irra deebitee balleessaa fi yakka cimaa hojjatte. Qaamota seeraatiinis qabamtee mana murtiitti dhiyaatte. 

Akkuma mana murtiitti oli seenteen, namicha duraan isheedhaaf falmee bilisa ishee baase sana bakka teessoo abbaa murtii taa’eeruun argitee baayyee gammadde.Gammachuudhaanis,‘kunoo ammas deebi’ee dhufeera’ jetteen (akka inni ishee bilisa baasuuf yaaddee).Garuummoo,namtichi amma ogeessa seeraa isheedhaaf falmu osoo hin ta’in kan murtii kennu,abbaa murtii ta’eera. Namtichis bakka gad-jedhee ol-jedhee akkas jedhee,‘Kaleessa kan siif falmu ture, kanaaf osooma yakka adabsiisu hojjattee jirtuu hamma dhumaatti sii falmee bilisa sibaase. Har’a garuu ani abbaa murtiiti, murtiin ani siif kennus haqa-qabeessa ta’uu qaba’jedheen.Isheenis erga kana dhageessee booda abdii kutannaa fi gadda guddaadhaan ATI GARUU EENYU?jettee gaafatte.Namtichis deebisee,KALEESSA FAYYISAAKEE TURE, HAR’A GARUU ABBAA MURTII KEETI’ jedheen.

 

NAMNI KOPHEE KAAWWATU HIN JIRU FURTUU CARRAATTI FAYYADAMU

Namootnii carraan gosti tokkichii isaaniif dhufe akkamitti sadarkaa milkoominaa addaa addaa irratti argamuu danda'u?

Namniii hundumtuu maatii tokkoo keessatti dhalatee,maatiin tokkichii hundaa isaanii guddisanii,magaalaa tokkoo keessa waliin jiraatanii,mana barumsaa tokkichaatti baratanii,akkamitti sadarkaa milkoominaa addaa addaa irratti argamuu?

Namoonnii kunniin carraa walfakkaataa argatanii,inni tokko milkoominaan yommuu itti fufu,inni biraan immoo waanuma xixiqqoodhaan gufatee yommuu kufee hafu,waa'een isaa sammuu namaa keessatti gaaffii cimaa uuma .Nmoonni hedduun carraa harka isaanii keessa jiru hin argan,kanaafuu tasumaa itti hin fayyadamanii.carraa tokkoo argachuun waan tokkodha.carraa sanatti fayyadamuun immoo waan biraadha.Namootni tokko tokko carraa fuula isaanii dura jiru arguudhaaf ija isaanii banuu dhabuun isaanii sarara kaampii milkoominaaafi daandii milkoominaa addaan baasuudha.Waggoota hedduun dura namootni lama biyya  Awurooppaa baa'ee guddatte keessatti kaampii turan.gara biyya boodatti haftuu tokkootti faabrikaa kophee akka dhaabaniif ergamani.Biyyaa hiyyeetti sana keessa namni kophee miillatti kaawwatu hin jiru.Namni biyyichaa hundumtuu miilla qullaa adeema.Namoota ergamaan lamaan keessa tokko gaafa torbaan sadii akkaas jedhee kaampii isa keessaa dhufeetti dhaamsa dhaame,Biyyaa namni tokkouyyuu kophee hin kaawwannetti na ergitanii kophee gurgurii yommuu naan jettan maal jechuu keessani?jedhee dhaamee.hojjetaan inni lamata gidduudhumaa sana warra isa ergetti akkas jedhee dhaamee Nmni kophee godhatuu tokkoyyuu hin jiru.kanaafuu biyyichii biyyaa itti gabaan kopheen guddaan daldalamu waan ta'eef kophee isin bira jiru hundumaa ergaa.Faabrikaanis hatattamaan banamuu qaba''jedhe.Namootni lama haala tokkicha keessaa jiraatanii ilaalchaa  addaa addaa qabaatan!Namoota lamaan keessa inni tokko biyyaa namnii kophee kaawwatu hin jirree keessatti akkamitti kopheen gurguramuu danda'a?jedhee yommuu yaadu, namnii inni biraan immoo biyyi sun kophee  kaawwachuu dhabuun isaanii gabaa kophee guddaa hundeessuun akka danda'amutti yaada.

"Namni dhiphisee yaadu carraa isaaf dhufee keessatti rakkoo isa mudachuu danda'u arga,namni ilaalcha gaarii qabu garuu mudannoo badaa isatti dhufu hundumaa keessa iyyuu carraa jiru ilaala"
                               Winston Churchill

NIKOOLAAS TEESILAA EENYU

Gaafa  rimottii dhaan bakkuma jirtu teessee Tv irraa waan feete jijjiirrattu argannoo isaa fayyadamaa jirta.

Gaafa switch fayyadamtee ibsaa bantus argannoon isaa keessa jira. Ogeessonni fayyaa dhukkubsattoota gaafa raajii kaasan (x-ray) argannoo isaa fayyadamu.

Sagalee-guddiftuu, raadiyoo fi bilbilakee dabalatee,waan wireless'dhaan daddarbu kamuu gaafa fayyadamtu argannoo isaa fayyadamaa jirta. Tesilaan wantoota nuti jireenya keenya guyya-guyyaa keessatti itti fayyadamnu argannoolee dhibbootaan lakka'aman qaba. Garuu nama oolmaa haga kanaa addunyaadhaaf oole kanaaf bakki kenname faallaadha.

Bara 1884 yeroo hojii argannoo isaaf bilchaatetti Toomaas Ediisan biratti qacaramee ture. Ta'us garuu yeroo muraasa booda waliif galuu hin dandeenye. Ediisan karaa daddarbiinsa kaarentii irratti DC wayya yoo jedhu, Teslaan ammoo argannoosaa kan ta'e AC filate. DC'n wantoota akka tirikkaafaa irratti nu fayyada. AC'n garuu fageenya dheeraa deemuu kan danda'uu fi warshaalee humna ibsaa guddaa gaafataniif kan fayyaduudha. Wal morkiin kun isaan gidduutti yoo ka'u, Ediisan beekamtii guddaa waan qabuuf AC'n miidhaa fiduu akka danda'u agarsiisuuf arbi ibsaadhaan qabamee akka du'u godhee Tv'dhaan mul'isee ture; gama baay'eedhaanis irratti duule. Ummatis kanaaf isa balaaleffatanii turan. (Har'a addunyaan kan isheen fayyadamaa jirtu garuu caalmaatti AC'dha).

Tesilaan ilaalcha siyaasaa yeroo sana turerraa adda ta'e waan qabuuf kara mootummaa hacuucamaa ture; miiltoo wajjin hojjetu irraas qarshii guddaa haalamee ture; laaboraatoriin isaas boodarra jalaa waan gubateef argannoo baay'ee dhabe. Yaadonni argannoo isaa yeroo hatamanittis, "wanti guddaan argannoon dhala namaa fayyadu hojjetamuu isaati" jedhee dhiisaa ture.

Nama kallattii jireenya isaa hundumaan gufuun itti baay'ate ture. Xalayaa yeroo tokko haadha isaatiif barreesse irratti, "Waggaa hamma kanaa dhala namaa gargaaruuf hojii an hojjedhe galata hin arganne; arrabsoo fi tuffatamuu qofan buufadhe." Jedhee ture. Tesilaan yaada kalaqoota hedduudhaaf qabu baay'ee hojiitti hiikuuf danqamee, suuraa irraa akka mul'atutti waan nyaatullee hamma dhabuttis hiyyoomee bara 1943 qofaasaa hoteela keessatti du'ee argame. Argannoolee silaa har'a addunyaa kana fayyadan baay'eetu sammuu Tesilaa duukaa awwaalaman.

Yeroo sanatti dhiibbatamee haala nama gaddisiisuun du'us, har'a maqaansaa ol ka'ee haasa'ama.Waggaatti yeroo tokko jaalattoonni isaa addunyaarra jiran baay'een guyyaa dhaloota isaa ni kabajuuf. Abbaa qabeenyaa 1'ffaa kan ta'e Iloon Maski illee maqaa dhaabbata isaa guddicha'Teslaa'jedhee yaadannoo isaaf moggaase. Gaarummaan osoo bifa qabaattee Tesilaa fakkaatti!

Maree as garaa keeti garagalii of ilaali ati mal keessaa jirta? Mal hojjechaa jirta? Wanta karoorfateerraa guufu sii mudatu motee darbi ammaamii kophiidha?wantoonni mul'atee kee ukkaamsuu naannoo kee jiraan hedduu ta'u maluu atimoo jabaatte mul'ata kee san dhugoomseettii ifaatti basuu qabda. Haalaa kam keessaatiyyuu imalaa jalqabdee dhugoomsuuf imalaa kee ittii fufii dhaloota sii boodaf abdii tataa.

SIRBA LUBBUU NAMOOTA HEDDUU GALAAFATE

Seenaa keessatti Sirbi balaafamaan tokko mul'ateera. Sirba kanaan yoo xiqqaate amma guyyaa hardhaatti namoonni 8,000 (Kuma saddetii) ol of ajjeesaniiru. Yeroodhuma jalqaba gadhiifameyyuu namoota 100 olitu sababa sirba kanaaf of galaafate. Sirbi kun sirba mata dureen isaa Gloomy_Sunday jedhu kan namoota Haangarii Bolkarmar 1935 Laszlo Javor yeroo duraaf waraabamee qopheesse garuu hangas mara fudhatama hin argane ture.kanaan 1941 gara Afaan Ingiliffaatti jijjiramuun Billiholiday koopiin isaa dhageeffatoota hedduu argachuu danda'eera.   Namoonni kun lamaan bara 1933 A.L.A tti sirba kana kopheessan. Maqaan jara kanaa  Rezso Seress fi Laszlo Javor dha. Jarri kun lama tahanii Waanta kana akka kopheessantu himama. Inni tokko walaloo sirba kana yeroo qopheessu, inni tokko immoo sirba kana taphachuudhaan addunyaatti gadi bahani. Haa tahu iyyuu malee kophaa isaanii waanta namoota hedduu fixe kana hin hojjenne. Abbaan dukkanaa suni Seexanni akka harka keessaa qabu hojii sirbi kuni hojjetetu agarsiisa.Walaloo sirba kanaas kan barreesseefi daarekteeri Rezso Seressdha.hojii isaa adda ta'ee kanas bara Faranjoota 1933 maxxansiisees ture.walaloon muuziqaa kana jalqaba  irratti dhagahamuu :"VEEGEE A VELANYAK "hiikni isaas Addunyaaf dhumateeraa.walaloon kunis qabiyyeen isaa abdii kutannaa lolaan dhufeef cubbuu dhala namaaf kadhannaa kan of keessatti qabatedha.

Isaan keessaa  Reszo Seress fi jaalalleen isaa illee sirba kanaan akka of ajjeesantu himama. Rezso Seress abbaadhumti sirba kana sirbe jechuudha. Namichi kuni bara 1968 sababa sirba kanaatiin gamoo mana amantaa Budapest Magaalaa jedhamtu keessatti waggaa 30 boodaa gamoo  irraa of darbatee du'e. Jaalalleen isaas sababa sirba kanaa of ajjeefte. Sirbi kuni sirba balaafamaa warra sirba kana qopheessan illee osoo hin mararsiifatiin du'atti kennedha. Sirbi kun yeroo nama ajjeesuutiin beekametti, maqaa  Sirba Nama Ajjeesu jedhamutu kennameefii. Yeroodhaaf akka qilleensa irra hin oolleefi namni kamuu hin dhaggeeffanne jedhamuun biyya Hangarii keessatti ugguramee ture. Haa ta'u malee Yeroosuma biyyoota dhihaa (Ameerikaattis) darbee dhaggeeffatamuu eegale. Achittis akkuma amala isaa yeroo gabaabaa keessatti namoota 200 of ajjeesisee gara Gahaannamitti erge. Amma addunyaa kamirrattuu yoo dhaggeeffatame dandeettii nama of ajjeesisuu qaba.kanaafuu qoratootni Ameerikaa sadii Isteven,Karolina fi Devid jedhaman qorannoo taasisaniin muuziqaan kun akka inni ofiin dhiibbaa uumee of nama ajjeesisuus mirkaneessaniruu.

     SIRBI KUN MAALIIF NAMA OF AJJEESISAA? 

Macaafa Qulqulluu waabeffamee waa'een sirba kanaa waan tokko ilaala.Jalqabuma mata duree sirba kanaa irraa yoo kaane.Gloomy Sunday jechuun (Sambata guddaa Dukkanaahaa, Sambata guddaa nama lafafu,Sambata guddaa abdii nama kutachiisu) jechuudha. Jarri kun maal jechuu barbaadanii? Sambanni (Dilbanni) ilmoo namaa lafafu isa kamidhaa? Nuyi Sambata guddaa nama lafafu, kan abdii nama kutachiisus hin qabnu. Sambata guddaa abdii namatti horu malee.

Sambanni guddaan Kiristiyaanaafis biyya lafaa kanaafis guyyaa akkamiitii? Sambanni guddaan Seera uumamaa irratti guyyaa jalqaba torbaniiti. Guyyaa itti torbaan lakkaahamuu jalqabuufi guyyaa itti Waaqayyo uumama uumuu eegaledha. Tokko jedhee guyyaan jalqaba torbanii Sambatadha guddaadha. Waaqayyo guyyaa jalqabaa (Gaafa Sambata guddaa) uumama uumuu isaa eegale. Guyyaa sana Waaqayyo #Ifa uume. Gaafa guyyaa jalqabaa kan dukkana ariihu ifatu uumame. Ifni immoo abdiidha, nagaadha, gammachuudha, kan abdii namatti horudha malee, kan abdii nama kutachiisu miti. Kakuu haaraa keessattis, Kakuu moofaa keessattis guyyaa abdiidhaan guutedha guyyaan Sambataa guddaa.

Yesuus Yeroo biyya lafaa kana irra ture, Sambanni Waaqayyoo isa amma nuyi Itti mana sagadaa deemnu kana miti. Sambanni inni Yihuudonni Macaafa Qulqulluu keessaa kabajani, guyyaa isa amma sambata xiqqaa '(Qidaamee') jennudha. Sambanni erga isa tahee maaliif hardha amantoonni gaafa  Sambata isa guddaa mana Waaqeffannaa deemuree? Inni kunis gaaffii gara biraadha. Waahee geeddaramuu guyyaa Sambataa gara sambata guddaattii yoo Waanti isiniif hin galle jiraate yeroo biraa isiniifan barreessa. 

Haa tahuyyuu malee, kan nuyi Sambata guddaa itti mana Waaqeffannaa deemnuufii sababa mootichi Constantine I geeddareef qofa miti. sababoota gurguddaa lamatu jira.Tokkoffaa: Gaafa Sambata guddaa Iyyesuus Gooftichatu humna du'aa golgoleessee ka'ee, du'aa ka'uun akka jiruufi Kiristiyaanni Warra du'a booda jiraatan akka tahan addunyaatti agarsiise, Mat 28:1-2. Kuni sababa guddaa itti nuyi Sambata guddaa akka guyyaa Waaqeffannaatti fudhannu nu godhedha. Lammaffaa immoo:Hafuura Qulqulluutu guyyaa Sambata guddaa kana namoota 120 irratti bu'ee waadaa Iyyesuus Kiristoos galee deeme dhugoomse.Hafuurri Qulqulluun gaafa guyyaa Shantamaffaa(Isa Pheenxeqoosxee)jedhamuu bu'e. Guyyaan kun immoo akka Lew 23:16 tti guyyaa Sambata guddaati. Sababoota kana lamaaniin Sambanni guddaan amantoota  kakuu haaraa biratti guyyaa kabajamaa tahe. Dabalataan immoo sababni biraan tokko in jira. Innis Sambanni guddaan guyyaa itti Waaqayyo uumama uumuu eegaledha, Uma 1:3. Guyyaa itti Waaqayyo Ifaan uumama saaqedha. Guyyaa itti Waaqayyo ifa uumuu isaa jaalatedha. Guyyaa itti yeroo jalqabaaf Pilaaneetiin keenya kuni ifa waliin wal bartedha. Kanaafidha kan jarri Sunday jettuufii. Iyyesuus Kiristoosis guyyaadhuma jalqabaa kana Wantoota lama raawwate. Tokkoffaa gaafuma kana du'aa ka'ee duuni du'uusaa lallabe. Abbaa Dukkanaa sana gad darbachuudhaan boqonnaa #Ifaa kan biraa lafa kanarratti eegalsiise. Lammaffaa immoo akkuma "Hafuura Qulqulluun isiniif erga" jedhetti guyyaadhuma jalqaba torbanii kana hafuura qulqulluudhaan namoota macheesse, Hoe 2:1...!Wantootni gurguddaan sadan kuni Sambata guddaa  amma jiru kanaaf ulfina akka kenninu nu taasisaniiru. 

Iyyesuus Kiristoos kan dukkanaafi Mootummaa isaa darbate guyyaa jimaataa dirree fannoorratti tahu iyyuu, dhugumaan du'aa ka'uun akka jiru barattoota isaafi duukaa buutota isaatti, akkasumas biyya lafaatti kan agarsiisemmoo gaafa Sambata guddaa kanaati. Guyyaa itti Namoonni akka du'aa ka'uun jiru amananidha. Guyyaa osoo sodaatanii taa'anii "Nagaan isiniif haa tahu!" Jedhamanidha. Sambanni guddaan, Kiristiyaanotaafis biyya lafaa kanaafis guyyaa akkasiin hiika olaanaa qabudha. Hardha namni hedduun maaliif akka sambanni guddaan kuni guyyaa kabajamaa tahe illee osuma hin beekiin mana Waaqeffannaa deema.

Seexanni garuu nu dursee Sambata guddaa (Sunday)kana hubachudhaan,hojii Waaqayyo gaafa sambataa guddaa karaa ilmasaa nuuf hojjete dhoksuudhaaf Sambata guddaa kana Gloomy Sunday jechaa jira. Sambata guddaa itti ifni uumame, Sambata guddaa guyyaa jalqabaa, Sambata guddaa hangafa guyyootaa, Sambata guddaa itti mootichi du'aa ka'uu agarsiise, Sambata guddaa itti Hafuurri Qulqulluun bu'e sana xureessuuf ijoollee isaatiin gadi bahee dubbate. Inumaayyuu ittiin namoota hedduu ajjeesee mootummaa isaatti dabale.Seexanni in dubbata, dhaggeeffachuuf dhiisuun garuu fedha dhalootaati.Laphee isa dhagahu argannaan waan hedduu dubbata. Kan nama aarsu garuu; dubbii Seexanni dubbatu miiliyoona tokko keessayyuu jireenyi amma gumaa  Xaafii geessu illee hin jirtu. Dubbiisaa keessa matumaa kan Waaqayyoon ulfeessuuf dhaloota fayyadu hin jiru. 

Nuyi Sambata guddaa du'aa ka'uun akka jiru nu barsiise,Sambata guddaa hafuura abdii nuuf kennu sana waliin wal nu barsiise malee,Sambata guddaaa abaaramaa jiraachuuf abdii nama kutachiisu, Sambata guddaa dukkanahaafi Sambata guddaa nama lafafu hin qabnu. Sirbi kuni kan dhaloota hedduu fixeefii faallaa sagalee Waaqayyoo waan taheefi. Akkasuma immoo kallattiidhumaan dubbii Seexanni dubbatedha waan taheefi. Macaafni Qulqulluun hojii qulqullaahaa gaafa guyyaa Sambata guddaa nuuf hojjetame yeroo nu hubachiisu, Seexanni immoo yeroo hundumaa faallaa sagalee Waaqayyoo waan taheef sambata guddaa kana abaaraa jira."Sambanni guddaan (Dilbanni) guyyaa abdii qabu miti!" Jechaa jira. Abdiin keenya guyyaa irra miti. Waaqayyorradha malee. Haa tahu malee guyyaa Waaqayyo itti waan gaarii nuuf godhe garuu abaaruu hin dandeenyu. 

Akkaataa  jalqabbii Muuziqaa irratti yeroo darbe isiniif barreesseen ture. Muraasni keessan karaa keessaa dhufuudhaan waaheen sirbaa  akka dhaloota rakkisaa jiruufi amantoota  illee dabalatee akkanni miidhama  irraan gahaa  jiru erga naaf eertanii, amma illee dabalee miidhaa sirbi dhaloota irraan gahe akka hubattaniifan isiniif barreessuu  jaaladhe. Sirba  dhaggeeffachuun  jalqaba irratti hafuura namaa ajjeesa. Namni yeroo sirba dhaggeeffatu  waahee Waaqayyoofi waa'ee ulfina isaa yaaduun raawwateedhuma isa keessaa bada.Sababni isaa maaliidha beektuu? Yeroo faarfannu akkuma Hafuura Qulqulluu gammachiifnee laphee keenya baqsuudhaan  Waaqayyotti siiqnu, Yeroo sirba dhaggeeffannuufi sirbinu immoo, laphee keenya Seexanaaf baqsinee  isa Waaqessaa waan jirruufidha. Kanaafidha yaanni Waaqayyoo kaninni yeroo sirba dhaggeeffannuufi sirbinu cirumaa nu keessaa badu. Namoonni yeroo hundaa sirba dhaggeeffachuu jaalatan: hariiroon isaan nama waliin, hiriyoota isaaniif maatii isaanii waliin illee qabani hedduu xiqqoodha. Isaan sirba sanaan Seexana waliin wal argaa waan oolaniif, nama waliin hariiroo barbaachisaa hin qabani.Namoonni akkasii mukaa'ummaa (Depression) hamaa keessa bu'uudhaan, jireenya lafa kanarraas jibbuudhaan namas abaaraa ofis abaaranii yeroo dadhaban, akkaatti jireenya isaanii dhokatanii jiraatan barbaaduudhaan  Araada hin taane keessa dhokatanii jiraachuu filatu. Sirba dhaggeeffachuu baay'ifta taanaan; dhuma irratti badhaafni kee jireenya kee abaaraa jiraachuu siif taha. Achumaan immoo funcaa hamaa sanaan qabamtee, hafuuraan duutee biyya bara hundumaa dhagaan keessaa bobahu sana keessa gubachaa jiraatta.

GANAMEEN EENYU,AKKAMIIN GARBUMMAATTIS GURGURAMTE?

Ganamee Yaa'ii: Dubartii Oromoo garbummaatti gurguramtee, og-barruu Oromoof bu'uura taate

Jarraa 18ffaa fi 19ffaa keessa lakkoofsi dhalattoonni Oromoo garbummaan biyyootii adda addaatti gurguraman hedduudha.

Isaan keessa tokko kan taatee fi eenyummaa ishee utuu hin dagatiin guddina afaani fi og-barruu Oromoo keessatti gummaacha bu'uuraa kan qabdu. 

Ganamee Yaa’ii Shaseedaa Odaa maqaa dhaloota isheeti, Jarmanii keessatti garuu caalatti maqaa Pooliin Faatimaa jedhamuun beekamti.

Ganameen eenyu, akkamiin garbummaan gurguramte?

Ganameen Godina Jimmaa, bakka Gumaa jedhamutti jalqaba bara 1830’n keessa akka dhalatte ni himama, barsiisaan lammii Jarmanii seenaa jireenya ishee barreesse Liidarhoos jedhamu.

Daldala garbaa yeroo sana tureen, ijoolleen hedduun maatii isaanii jalaa hatamanii ykn ammoo waraana gosoota jidduutti uumamuun fudhatamanii garbummaatti gurguramu ture.carraan kun Ganamees maatii ishee jalaa daldaltoota garbaan hatamteetuu himama.

'Nama biyya Oromoo' jechuun kan of himan Abbaa Gammachiis eenyu?

"Oromoon sirna Gadaan mootummaa ofiin of bulchu hundeeffachuu danda'a"

Abbaan Afaan Oromoo eenyu?

Seenaa jireenya Ganamee Yaa'ii qorachuun kan barreesse Liidarhoos,abbaan ishee waraana irratti yeroo isheen daa’ima ganna ja’aa(6) turte akka ajjeefame barreeffameera.

Umurii ganna sagalitti guyyaa tokko utuu bakka awwaalcha abbaa ishee daawwattuu daldaltoota garbaan butamtee akka fudhatamte seenaan jireenya kun ni hima.

Sana booda “Jimma irraa gara Gondar, achirraa gara Masriitti gurguramte,” jedhu   Masirii keessatti yeroo 12 irra deddeebiin erga gurguramtee booda, akka qabeenya lammii Masrii, Mehmeet Alii jedhamuutti Kaayirootti geeffamte jedha barreeffamni Liidarhoos.

Gola isaa keessa hojjachaa akka turtee fi amantaa Islaamaas hordofaa akka turte barreessee jira.

“Bara 1847’tti lammiin Jarmanii Joon Baaroon yeroo Masiriitti imale, jireenya ishee jijjiire,” jedha qorataa fi piroofesarri duraanii lammii Jarmanii Wolbart Simiidti.

Lammiin Masirii kun Ganamee akka kennatti Joon Baarooniif dabarsee ishee kenne.

Yeroo Jarman, Kornitaal geessutti maqaan ishii Fatimaatti jijjiramee akka turee fi cuphaa kiristaanumma booda maqaan ishee gara Pooliin Johaanitti akka geeddarame Liidarhoos eeruun Wolbert Simiidti qorannoo isaa irratti maxxanseera.

Barnootaa fi jireenya mishinaarii

Jarmanitti Ganameen erga bitamte booda akkataa itti mana kunuunsan (home care) akka barattuuf mana barumsaa yemmuu seentetti “barumsaan baay'ee cimtuu waan taateef”mishinaroota waliin gara hojjechuutti dabarte jedhu.

Dandeetti isheen qabdu keessaa kan himamu tokko, Afaan Oromoo, Afaan Jarmanii fi Afaan Arabaa dabalatee afaanota gara shanii ni dandeessi turte kan jedhudha.

Ganameen amantaa Kiristaanummaa fudhachuun bara 1852’tti erga cuphamtee booda, dhiyeenyaan luboota fi mishinaroota waliin hojjachuu eegalte.

Guumacha aadaa fi Afaan Oromoo barsiisuu

Ganameen sochii wangeela uummata Oromoo bira geessisuu keessatti ga’ee guddaa qabdi turte.

Ganameen kiitaabaa seenaa ishee mata duree ‘Intala Oromoo’ jedhu kan isheen barreessite boodarra erga isheen duutee maxxanfamee gara afaanota 30 oliitti hiikameera.

Kitaaba ishee kana xumuruun kan maxxanse lammii Jarmanii, Liidarhoosiidha.

“Oromoo addunyaatti, keessumaayyuu Awurooppatti kanaan beeksisteetti,” .

Ebla 1855 keessa Ganameen fedhii wangeelli uummata ishee, uummata Oromoo bira akka ga’uuf qabdu ibsuun mishinarootaaf xalayaa ni barreessiti turte.

Mishiniin ykn ergamni wangeelaa gara uummata Oromootti guddaan hundaa’uu isaaf Ganameen sababa isa guddaa ta’uu akka maltus himaniiru.

Mishiniin kun saba Oromoo bira ga’uuf, wangeela Afaan Oromootti hiikuu yaaluu fi hojiilee biroon gumaacha godheera.

Kitaabni Ganamee “Intala Oromoo”jedhu kunillee yemmuu gurguramutti galiin isaa mishinii kanaaf kennamuun gargaara akka ture ni himama.

Mishiniin kun boodarra Oromiyaa keessatti manneen barnootaa, mana amantaa fi wiirtuulee adda addaa ijaaruu keessatti ga’ee guddaa qaba.

Ganameen Adoolessa 1855 keessa tasa dhibee hargansuu waliin wal qabateen hubamtee, Fulbaana 11,1855 lubbuun ishee darbe.

Wolberti Simiidt akka barreesseetti,Ganameen magaalaa Riyeen keessatti awwaalamte.

WARRA RAAWWATANII ARGAMAN TA'UUTU NUTTI HIR'ATE.NAMATTI LALLABUUNIS NUUF SALPHAADHA

Yeroo tokko paastera tokkotu mana sagadaa keessatti mata duree, "Warreen harka qal'eeyyii haa yaadannu!" jedhu irratti lallaba ture. Mata duree hawwataadha mitiiree? Wal nama hingaafachiisu!

Ittuma fufe paasterichi! Akkanaan; "Namummaan namaa nama cina isaa jiruuf yoo oo'a qabaate qofadha? Kennuu keessa eebbaatu jira. Harka kennuttis hinhir'atu. Kan lama qabnu isa tokko hinqabneef haa hiru. Yeroo mana gaarii keessa boqonnu obboloota keenya aduufi qorraan hubamaa jiran haa yaadannu. Yeroo filannee nyaannee dhugnu, warreen waan nyaatan dhabanii mar'immaan isaanii duwwaa ta'ee jiru akka hindaganne. Kan daare daara baasaa! Osoo nuyi uffata meeqaaf meeqa mana tuullee jirruu, maaliif tokkommoo qullaa isaa deemaa? Mee itti yaadaa amantoonni! Maarree, amumma irraa eegallee, obboloota keenyatti gaarummaa haa agarsiifnu." 

Paasterii kun, bifa kanaan lallabee ji'a tokko hinfixne kan ta'iin tokko mana paasterii kana keessatti ta'e. Guyyaa tokko ganama ture. Hirribaa ka'ee uffata uffachuuf yeroo jedhu, uffanni isaa tokko hinjiru. Haadha warraa isaa waamee gaafate. Akkan jetteen; "Kadhataa tokkotu gara manaa dhufe. Waan nyaatu dhabee jira. Uffannis irraa dhumeera. Ani kana ilaaleen, waan nyaatu kenneefi. Uffatakees fuudheen kenneefii. Kana akkan godhuuf kan na kakaase immoo, lallabakee yeroo darbeeti. Akkana yaa nama Waaqayyoo!" Yeroo kana jettuun kana, fuulli paasterichaa ni jijjiirame. "Ani kanan lallabe miseensi akka hojiirra oolchuuf malee ofiifii? Ati maal waan taateefis uffatakoo namaaf kennita? Amma narraa bahi. Ijakees arguu hinbarbaadu!" jedheen miira aariin. Ajaa'iba dubbiiti!

👉Ergichi ifaadha! Baay'een keenya waan godhamuu qabu wallaalle miti, warra godhanii argaman ta'uutu nutti hir'ate. Namaafis lallabuunis nuuf salphata; kan nutti ulfaatu garuu ofitti lallabuufi hojii irra oolchuudha. Kanatus rakkoo ta'e! Iddoo jenne warra gahan haa taanumee!

QOFUMMAAF SEENAA ALEKSAANDER SILKIRIK

Qofummaa karaa lamaan hiikuu dandeenya.Tokko dhugumaan namoota irraa qaamaan adda ba’anii jireenya qofaa jiraachuu yoo tahu, inni biraan utuma namoota wajjin jiranii hiriyaa dhugaa /aantee dhugaa/ kan miira ofii hiraniif dhabuun miira qofummaan guutamuu dha. 

Lachuu qofummaadhuma, miidhaa qofummaan namatti fidu hedduudha. Kanneen armaan gadii miidhaalee qofummaa keessaa muraasa:

● Umurii namaa ni gabaabsa: Carraan umrii malee du’uu isaanii kannneen hariiroo fayyaaleessa namoota waliin qabaniin yoo madaalamu kan namoota qofummaan jiraatanii daran dabala. 

● Humna dhibee ittistuu qaamaa ni dadhabsa.

● Fayyaaleessumaa soorataa ni hanqisa. Namoota qofummaa qaban waanuma argatan waan soorataniif carraan nyaata madaalamaa argachuu isaanii ni hir’ata.

● Dhibee mukuu/gadddabuu (depression) fi muddama (stress) nama saaxila. Dandeettii mukuu/dhiphuu dandamachuu namaa illee ni hir’isa.

● Araada gara garaaf nama saaxila.

● Hariiroo hawaasumma daran nama harkaa balleessa.

● Carraa of ajjeesuu namaa ni illee ni dabala.

"Qofaa dhalanne,qofa duunas.Qofummaan kutaa deemsa jireenya keenyaati!"Jenova

Namni lammii Iskootilaandi Aleksaander Silkirik jedhama umurii dargagummaa isaatti yakkaan kan himatamee dargageessi kun mana hidhaa akka hin seenne miliquuf hojjeta doonii ta'uuf murteessee.akkuma murteesses hojjeta doonii ta'ee.Hojiin doonii irraa ulfaataa ta'u illee inni garuu jabaatee itti fufe.hojicha eegalee waggoota kudhaan booda umurii isaa waggaa 27tti jechuun bara 1713 doonii siinkipoortis jedhamtu irratti hoogganaa imala galaana irraa ta'uun ramadame.Dooniin kun qarqara galaana Biraazil irraan gara kibbaa kan imaltuu turte.qarqara galaana Arjentiinaa qaxxaamuruun karaa chiilli gara kaabaatti deemsa ishee itti fufte.doonittiin imala irra osoo jiranii turee egaa haalli sodaachisaan kan isaan mudate.balaa guddaa lubbuu isaaniif sodaachisuuf saaxilaman.kana irraan immoo galaan isaani nidhume,dhukkubni imaltoota hedduu jalaa miidhe.kanaafuu deemsaas hin mijatne waan ta'eef yeroo xiqqoof ni boqotani.booda akka deemuu qaban gareen kaan yoo irratti waliif galan Aleksaander Silkirik garuu ni mormee.garuu namni isaa dhagahuun hin ture.kanaan Aleksaander silkirik qofaa isaa achi irratti hafe.odola namni irraa hin jirre irra qofaa isaa!Doonittiin imala ishee eegaltee otoo hin turiin silkirik yaada isaa jijjire.jara waliin deemuu fedhe.itti fiigee waamus namuu isa hin dhageenye.otoo inni iyyee waamuu gara jabinaan odola sanyiin namaa irra hin jirre gubbaatti gatanii qajeelan.bakka namni hin jirretti qofaa isaa hafuu isaaf gaabbii guddaatu itti dhagahame.garuu homaa gochuu hin dandeenye.sammuu isaa amansiisee jireenya qofummaa waldhansoo qabuu qofa ture wanti inni gochuu danda'u.har'a bor dooniin biroo dhufa jedhee eeggachuu itti fufus akka inni abdate hin taane otoo inni kallatti hundaan dhufaatii doonii eeguu guyyootni fi halkanoonni hedduun dhufanii darban.jireenyi isaas ittuma yaaddoo guddaa keessa seene.jireenyi Aleksaander silkirik odola Juwaan Fernaandez irratti salphaa hin turre.osoo sagalee namaa hin dhagahiin,uumama namaa jedhamu ijaan hin argiin guyyoota hedduu odola xiqqoo guutummaan guutuutti galaana guddaan marfamtee jirtu tokko irra jiraachuun baay'ee ulfaata.ro'oota bosonaa adamsuun yeroo hedduuf sooratee obsaan doonii gara qarqara galaanatti bahuun hordofature.dhuma irraa waggaa afuriif ji'oota afur erga qofummaan dabarsee boodaa dooniin biyyaa Ingiliiz dhufuu ishee baree gammachuun abiddaa bobeessee mallattoo itti argisiisuun gara isaatti waamatee kanaan qofummaa keessa bahe.      

ABDII YOO KUTATTEETTA TA'EE AKKA RISAA OF HAAROMSII

 

Seenaa Risaa/Joobiraa kana Dubbisi Share godhi Ammayyuu_Abdiin_Jira!

Risaan shimbirroota sanyii isaa keessaa umuurii dheeraa jiraachudhaan beekama hanga waggaa 120 jiraachuu danda'aa jedhu qorattootni garuu umurii kana bira gahuudhaaf rakkoo fi gidiraa hamtuu keessa darbee achi gaha.

Umuriin isaa yeroo shantama/50 gahu Fiixeen huuruu isaa qaramaan sun dadhabaa dhufa, baalleen isaa ciccimoon sun lallafaanii bararuu dadhabu qeensi isaanii qara eeboo fakkatu ilmoo re'ee lafaa qonxooxee qabu sun ni caccabu.

Risaa filannoo lama qofaa qaba

1ffaa:Du'a

2ffaa: Adeemsa Jijjiramaa Abdii kutachiisaa keessa bahanii haaromuu

Adeemsi kun ammoo guyyoota 150 ykn Ji'a/Baatii 5 itti fudhata adeemsa kana keessatti Risaan gara gaara/Tulluu olkaa'ati ol bahee qara huuruu isaa fi baallee/koluu isaa ofirraa caccabsuun jireenya gadadoo fi dhiphinaa hedduu keessa darba.

Nyaata nyaachuu hin danda'u, bararuu/balali'uu hin danda'u, koluu/baallee hin qabu aduu fi bokkaa dandamachuu hin danda'u......garuu ji'oota muraasa boodee Koluu/baallee haaraa, Huuruu haaraa fi Qeensa haaraa biqilcha/baasa.

Sana booda Risaa balalii isaa cimaa sanatti deebi'uun waggoota dabalataa 50 ol jiraata

Jijjiiramni Maaliif  Barbaachisee?

Jiraachudhaaf rakkinaa fi gadadoo keessa jiru keessaa bahuudhaaf Jijjiramni barbaachisaadha akkasumaas yaadannoo badaa/gaarii hin taane kaleessa keessa turre keessaa bahuudhaf barbaachisaadha. Yeroo tokko tokko waan keessa jirru keessaa waan baanu nutti hin fakkatu #Abdii kutannaa cimaa keessa galla namniis Waaqniis nu hin baasu jennee amana garuu ammayyuu Abdiin jira Waaqayyo carraa biraa siif kenna.

Risaan waggaa 50 itti murtii lubbuu olchuu fi jireenyaa hambisu erga murteesse nutti maaliif dadhabne?? 

Daandii haaraa fi jireenya haaraa fuuldura kee jiru yoo barbaadde ofitti amanamummaa boodeetti si harkise jalaa bahi Waaqayyo si gargaara.

Sammuukee sirriitti bani akka Risaa/Joobiraa balali'uu dandeessa.

Yeroo bokkaan roobu simbirroon hunduu godoo isaanitti gaggalu #Risaan garuu baantii Waaqatti ol bahee bokkaa roobu gararraa balali'a. Rakkoon bokkaa jiru hundumaaf tokko haatahu malee ilaalchi nutti wantoota itti ilaallee furmaata kenninutu addaa adda beekaa.

Jijjirama hin sodaatiin jaalalaan fudhadhu!

Gaaffii 

Akka Risaa balali'uu barbaadnaa ol kaatee??

"Yeroo sadiin barnootakoo koollejjii kufe, Yeroo 30 ol beeksisa hojii ba'e qacarriif iyyannoo galchadhee hundaa kufe, Yeroo dhaabbanni KFC jedhamu biyya Chaayinaa dhufe namoota 24 hojiif dorgomaan keessaa kan otoo hin qacaramiin kophaatti hafe ana qofaadha, Humna waraanaa chaayinaatti poolisii ta'ee qacaramuuf namoota 5 dorgomne keessaa ana qofaa fudhachuu didan. Yuunibarsiitii Harvaardiitti deebi'ee seenudhaaf yeroo 10 ol iyyata galfadhee yeroo 10 na fudhachuu didan".

Jack_Maa

Jack Maan Hundeessaa fi Abbaa qabeenyaa Marsariitii/Websaayitii beekamaa Chaayinaa www.alibaba.com yoo tahu akka barruun Forbees jedhutti dureessa beekamaa Addunyaa kanaa 22ffadha qabeenyi isaa doolaara biliyoona 28.8 ture bara 2015ti.

Ijoon dubbii seenaa kanaa: Abdii hin kutatiin carraa fuldura kee jiruuf of qopheessi, Kufaatiin gulantaa milkaa'ina kee itti aanuu waan taheef jabaadhu. Kufaatiin cimina sammuu keessanii hin ibsu karaa itti wantootni ittin siif hojjechuu didan barta. Toomaas Ediisan namichi ibsaa elektiriikii uume yeroo 99 milkaa'uu dadhabe garuu yeroo gaafatamu ani hin kufne karaa ittin elektiriikiin ifuu hin dandeenye 99 bare malee jedhe.

Atiwoo Abdii kutannaa keessaa baatee of jijjiruuf qophoofteettaa? 

Jabaadhu Waaqayyo si gargaara.

HUMNAA JECHOOTAA

√ Rakkinni jira jedhee waanan sitti faarsuuf dirree rakkinaa keessa dhaabattee rakkina ofitti hin faarsiin, akka ati fala rakkinaa kaa'attuufan rakkina sitti faarse! 

√ Jireenya kee keessatti qooda rakkinni na hin mudatu jettee callistee waan hundumaa gootu, rakkinnis akka si mudatu tilmaamaa furmaata rakkinichaa kaawwachaa adeemun kee ejjennoo jalqabaa ta'uu gaba! 

√ Wantoonni jireenya kee mudatan ba'aa ulfaataa ati ofimaa kuffisuu hin dandeenye waan hin taaneef,  jala teessee imimmaan gaddaa dhugaa abjuu kee humna hin dhoowuwatin! 

√ Ati yeroo hundumaa hojiirra jirta yoo ta'e, dhiibbaan waan sitti baay'atuuf namoota dhiibbaan itti hin baay'anne ilaaltee mogoleen si hin bu'iin! 

√ Rakkina ulfaataa akkamii namooti baay'een 'ofirraa qolachuu hin dandeessu' jedhanii ittiin mataa si cabsan atis hin danda'u jettee teessa

taanan atis gargaaraa rakkinichaa akka taate beeki! 

√ Gaafa kufte lafa kuftee kaatee waan itti kuftee fi lafa itti kufte san irraa hin barattu taanan, ammas kufaatiin kee waan oolu miti! 

√ Karaa namoonni akka ati irra hin dabarreef si danquun mogolee kee si jalatti caccabsanitti yeroo adeemtu, humna amantii 'nan moo'adha!' jedhu malee moo'achuu danda'aa laata jettee gaaffii dalgaa of hin gaafatiin! 

Yoo waan qajeelaa hojjechuuhin dandeenye dafii du'i. 

√ Namaaf wanta gaarii yaaduun sitti ulfata yoo ta'e dafii maraadhu.

√ Ija gaarummaan nama ilaaluu hin dandeessu yoo ta'e dafii jaami.

√ Miilli kee iddoo gaariitti nama hin geessu yoo ta'e dafii naafadhu.

√ Qarshiin kee dhalootaa fi biyya hin oolchu yoo ta'e dafii deegi.

√ Beekumsi kee dhaloota ija hin qaru yoo ta'e dafii doofi.

➪ Walumaa galatti,  wanta gaarii hojjechuun sirraa fagaateera taanaan dafii

addunyaa kana gad-dhisii godaani.

√ Walii galtee dachee kanaa wajjin qabdu dafii addaan kutiitii du'i!√ Jechoonni humna cimaa qabu, fayyisuus ajjeesuus ni dandahu. 

1. Dirqama:

 namni kamuu waa barbaade gochuu ni dandaha, namni kamuu garuu wanta nan godha jedheef kutannoon inni

qabu murteessaadha. Waa gochuuf dirqama jennee qabanne galmaan geenya.

Fakkeenyaaf wanta nyaannu yoo hin qabaatiin nyaannu malee waan hin jiraanneef bakka lixnu lixnee waan nyaannu barbaaddanna. Milkaahuu keenya, fayyaa

keenya, nama gargaaruu fi gocha keenya mara dirqama yoo jenne huma milkeessina.

Kanaaf jechi kun, jijjiiraman bor fiduu barbaaduuf wantootan har'a akka dirqamaatti fudhachuu malu na yaadachiisa.

2.Yoo ta'ehoo: 

 Baay'een keenyi fuulduratti tarkaanfachuurraa wanti duubatti nu harkisu

yoo jiraate sodaadha, sodaa baay'ee of keessaa qabna sana karaan itti mo'achuu dandeenyu tokko jedha kanaani, waan

sodaannu sana 'yoo ta'ehoo maalidharee' jennee yaaduun ulfaatina waan sodaanne sanaa salphisuu fi waan sodaannu sana ammumaa itti karoorfannee tarree waanammumaa itti karoorfannee tarree waan

sodaannuu keessaa baasuu dandeenya.

3.Amantii:

 Amantii yennaan jedhu amantii ofirratti qabnu, amantii boru irratti qabnu,

amantii milkaahuu wantootaa irratti qabnu.

Waan itti hin amanne irratti hin milkoofnu, hin dhamaanus. Waan itti amanne irratti garuu

wanti duubatti nu dhorku dhiballee, moo'annallee. Kanaaf ofitti haa amannu, waan gochuu dandeenyu irratti haa amannu,

boru guyyaa gaarii akka agarru haa amannu yennas boru gaarii ta'ee arguu barbaadnu sanaaf kutannoon hojjechuun nuu salphata.

4.Jaalala: 

Marti keenyu waan jaalannuuf dursa kennina, ittis milkoofna. Waan goonu mara jaalalaan gochuun waa mara sana irratti akka gammannu, namoonnis akka gammadan, akka milkoofnus nu gargaara. Mee waan goonu hammam jaalanna?

Hammamoo gocha keenya mara keessatti jaalala calaqqisiisna? 

5.Jijjiiruu hin dandahu: 

Eeyyee waa baay'ee gochuu dandenya, garuu wantoonni nu gochuu hin dandeenyes danuudha.

Fakkeenyaaf du'aa kaasuu hin dandeenyu, gaara dhiibuu hin dandeenyu... isa jirurratti hojjechuu, dhagaa dandeenyu darbachaa garuu gaara biraa hojjechuu dandeenya.

Amantiidhaan waan jedhamu jechaa hin jiru. Kana amannee fudhachuun ba'aa guddaa

humnaa olii of baachifnee akka hin deemneef nu gargaara. Waan jijjiiruu hindeemneef nu gargaara. Waan jijjiiruu hin

dandeenye osoo hin ta'iin waan jijjiruu dandeenyu irratti akka xiyyeeffannuuf, waan hin jijjiiramnerra, waan jijjiiramurratti yoo dhamaane jijjiirama waan fidnuuf. Waan hin jijjiiramnerratti yeroo gubuunillee hin barbaachisu.

6.Xiyyeeffannoo:

 Namni waan baay'ee qabatee deemu tokkollee dhaba, namni waa

tokko irratti xiyyeeffatu garuu waa xiyyeeffate sanarratti namni isa caalu hin jiraatu. Waan kumaatamaan of dhiphisuurra

waan tokko irratti xiyyeeffachuun milkaahoo nu godha.

7.Tokkoffaa (best jechuu barbaadeeni):

Waa hojjennu mara bilcheessinee hunda caalaa gaarii akka ta'u goonee hojiin keenyi akka jaalatamu, sadarkaa qulqullina wanta sanaas akka nuyi dursinuufi, nuun akka hiikkaan qulqullinaa kennamuuf nu gargaara.

Nan fiiga yoo ta'e tokkoffaaf fiiguu jechuudha, nan sirba yoo ta'e sirba namni gurra irraa fageessuu hin barbaanneefi

afaanirraa hin buufanne sirbuu fi kkf.

8.Madaala: 

As kanatti 'balance' jechuu barbaadeeni. Jireenyi gaarummaaf of jaalachuu qabdi, kennuuf fudhachuu qabdi,

adiif gurraacha qabdi, iyyaaf calleensa qabdi, gaddaaf gammachuu qabdi. Hunduu garuu bakkatti nu barbaachisan qabu, bakkattimmoo nu hin barbaachifne qabu. Namni yeroo hunda jaalala namaaf kennuNamni yeroo hundaa jaalala namaaf kennu ofiisaaf jaalala hin kennu taanaan ofii du'aa deema, namni of qofarratti xiyyeeffatu hammamuu milkaa'us gammachuu dhaba. Kanaaf waanneen akkasii madaala qabsiisanii deemsisuun ogummaa jireenya namni hundi barachuu maludhaan jedha… itti fufa

9.Jalqabi:

 Yeroo baay'ee jalqabuun ni cimti, haa jennuutii konkolaataa dhiibuun dirqama

sitti ta'e, jalqabarra humna qabdu maraan dhiibdeemayyuu sochoosuu dadhabuu dandeessaa... erga eegaltee garuu humni ati baastu humna sichii konkolaataa sanaa itti

fufsiisuuf barbaachisu qofadha. Baay'een keenyi waa baay'ee yaadna, garuu hin eegallu, haa eegallu. Eegallii malee itti fufinsi

hin jiraatuhoo!

10.Gurguri: 

Baay'een keenyi waan qabu dubbachuu dhiisuudhaan waan gaarii ta'ee nutti mullachuu mala. Akka amala gaariitti waan fudhatamuuf. Gariin jeenya ammoo hojiin keenyi qofti haa dubbatu malee an waanan qabuuf dandahu dubbachuun of

tuulummaa yookiin of jajuu fakkaata jennee yaadna. Dhugaan jiru garuu nu dubbannees ta'e hojjennee, dibannees ta'e uffannee of hin

gurgurru taanaan wanti gochuu dandeenyu baay'ee xiqishuudha yookiin hin jiraatu. Haalatti nama waaliin walii gallee waan

qabnu gurgurannu beekuun nurra jiraata. Waa'ee gurgursa cubbuutti nu galchuu dubbachaa hin jiru, waa'ee gurgursa waandubbachaa hin jiru, waa'ee gurgursa waan

guddaa akka hijjennu karaa nuuf saaquu malee! Uffata xuraahaallee uffannee namni akka nama qulqullina isaa sirriitti nama eeggatuutti nu ilaalu eeguun fafa waan ta'eef. osoo hin himatiin yookiin hin agarsiifatiinis namni akka nuu baru eeguun gowwummaa waan ta'eef. Har'aaf jechoota kanan qaba. 

✅ Jecha kamtu hiikkaa cimaa isiniif godhate laata?

✅ Jechi cimaan isiniif hiikkaa cimaa baatuhoo maali

JECHOOTA ONNACHIISOOF DADDAMMAQSOO

 1. Albert Einstein  

"Namni dogoggora tokkollee hin raawwanne nama waan haaraa hin hojjenne dha". 

 2. Steve Jobs 

"Yeroon kee daanga'aa dha, kanaafuu itti jiraachuu nama kan biraa hin balleessin". 

 3. Bill Gates 

"Guyyaa milkaa'inaa kabajuun gaaridha. Garuu, fuulleffannoo cimaa guyyoota kufaatii irratti kennuun barbaachisaa dha". 

 4. Warren Buffet 

"Amanamummaan kennaa baay'ee mi'aa dha.Namoota rakasaa irraa immoo hin eegin". 

 5. Bruce Lee 

"Yeroo hundumaa dogoggorri dhiifama qabaata, yoo walhubachuun jiraate". 

 6. Albert Hubbard 

"Waarshaan tokko hojii nama 50 hojjechuu danda'a.Waarshaan kamiyyuu yaada nama tokkoo illee hojjechuu hin danda'u". 

 7. Robert Kiosks 

"Kufaatiin warra sodaatan naasisa, moo'attoota immoo ni jabeessa". 

 8. Abraham Lincoln

"Karaan hunda caalaatti fuuldura kee ittiin tolchitu, fuulleffachuu fi ijaaruu dhaan". 

 9. Audrey Hepburn 

"Wanti kamiyyuu ni danda'ama"Nothing is impossible, the word itself says"I'm possible". 

 10. Maya Angelou 

"Ani akkan baradhetti waan ati jettu namoonni ni irraanfatu.Namoonni waan ati hojjette ni dagatu. Garuu,namoonni akkamitti akka isaan gammachiifte hin dagatan". 

 11. Mike Ditka 

"Warra Moo'attoota keessaa kan baatu yoo yaaluu dhiifte". 

 12. Muhammad Ali 

"Guyyaa hin lakkaa'in, guyyaan akka lakkaa'aman godhi". 

GAGGEESSAA CIMAA TA'UUF WANTOOTA (10)

Gaggeessaa cimaa ta'uuf Waantoota 10,n qabaachuun dirqama. Kanneen kana yoo qabaatte ati dhuguma gaggeessaa cimaadha. 

1. Nama onnachiisuu yoo dandeessa ta'e.

2. Hojiiwwan namoota hojjetanitti qoqqooduu yoo dandeessa ta'e.

3. Haasaa waliigaltee uumuu danda'u yoo dandeessa ta'e. 

4. Si'a tokko tokko qoosaa nama kofalchiisan yoo dandeessa ta'e. 

5. Ofitti amanamummaa yoo qabaatte. 

6. Kutannoo yoo qabaatte. 

7. Yaada qajeelaa( Positive Attitude) yoo qabaatte.

8. Mul'ata,Kaayyoo fi Galma ifaa yoo qabaatte.

9. Rakkoo furuuf waa kalaquu yoo dandeesse. 

10.Amanamummaa yoo qabaachuu dandeessee.Dhuguma ati gaggeessaa cimaa Gaggeessaa jijjiiramaa ta'uu dandeessa