GADAA KEESSATTI SEERRI UWWAA MAALII?

Akka Heera Gadaatti dubartiifi durbii woyyoma guddaa qabu.kanaaf,Oromoon dubartoota nikabaja;nisafeeffata.kanumaan walqabatee gadaan seera mirgaafikabaja dubartootaafi dubraa igtin eegsisu qaba.seerri kunis seera uwwaa ykn seera dubartiifi dubaraa jedhama.seerri uwwaa kabaja dubartiifi durbaa eeguuf bahe.kunis dubartoonni walqixxummaa,haqummaafi woyyummaan akka jiraatan gargaara.jiruufi jireenya hawaasummaa keessatti akka dhaggeeffatamaniifi kabajaman kan taasisuudha.seerri uwwaa dubraafi dubartoonni dhimmoota hawaasummaa gara garaatti dursa akka argatan taasisa.

Sirna Gadaa keessatti,akkaata seera uwwaa ittiin raawwachiisan tartiiba mataa isaa qaba.Isaanis,miidhama dubartiifi dubaraa gaaddisatti baasuufi adabsiisuun seera hojii irra oolcha.

Raawwii seera uwwaa kana dubartoonni jaarmiyaalee isaanii keessatti ni hordofu.Namni miidhaa dubartoota irraan gahe bu'uura seera uwwaan adabama.Adabbiin kun"karra mataa"jedhama.karra mataa jechuun,horii sababa adabbiif kennamu jechuudha.ciminniifi ulfaatinni adabbii kanaa yakkicha irratti hunda'a.adabbii salphaa gorsa afaanii irra hanga adabbii cimaa sadarkaa hawaasicha keessaa baafamutti bal'achuu danda'a.

~Gumiin Gadaa seera gara garaa tumeera.seerotni kun akka armaan gaditti jiruu.

~Dubartiin woyyuu,seera;nama jalqabaa ishiitu daheef woyyoomtee,seera;

~Dubartii dura,laga hin ce'anii seera;

~Midhaan ishii dura hin nyaatanii seera.

~Fardaan yoo deeman,ishee dura yaabsisuu seera.

 ~Nama dubartii yakke firatu itti baha seera;murtee filatu itti kennaa,seera.

~Ilmi yoo haadha yakke murteen raada isheef kennaa seera''jedhan dubartiif tume.seerri uwwa kunis jireenya Oromoon guyyaa irraa gara guyyaatti jiraatu keessatti hojii irra oolcha.

Gadaan seera dhimmoota adda addaa to'achuuf hordofu kana akka golaafi gosa Oromoo hunda qaqqabu godhee tume.miidhaa mana kam keessattuu raawwatamuuf caasaa bulchiinsaafi hawaasummaa kanneen akka dhaddacha gosaa fa'a diriirsuun akka dubartoonni haqa dabe ykn abbaan manaa yoo hacuuce ykn horiifi qabeenya garmalee yoo qisaasesee dhaddacha gosaatti himatti.Dhaddachi gosaa seera Gadaan tume irratti hundaa'ee seeraa uwwaa kabachiisa.Mirgoota dubartootaa eegee furmaata kennaaf.Dhiibbaaf miidhaa alaaf manatti isaan irra gahuu malu to'atu.Abbaan warraa dubartii ulfaa ykn harma hoosiftu yoo haadha yaa'aa(haadha warraa Abbaa Gadaa)arrabse,namni durba ykn haadha warraa namaa tuqe,akkuma cimina yakka isaanitti adabama.       

waan dubbiftanniif galatoomaa!

FAARUU MAREEHOO KAN GAAFA AYYAANA IRREECHAA FAARFAMUU

FAARUU MAREEHOO jedhamu namoota ayyaana Irreechaa irraatti hirmaataniin faarfatama.Namni tokko dura bu'ee faaruu mareehoo jecha adeema.kan biroon immoo irra deddeebiin jalaa qabuun mareehoo mareehoo mareehoo ...jecha gara haraatti adeemu.kunis

Hoo yaa mareehoo

Irreechaa harkaa qaba yaa mareehoo 

Mareehoo(x2)

Hoo yaa mareehoo

Yaa Waaq nutti araarami yaa maree hoo

Mareehoo (x2)

Hoo yaa mareehoo

Irreechaa duraa oba haa mareehoo!

Mareehoox2

Sumaafan badii oole yaa mareehoo

Mareehoox2

Hoo yaa mareehoo

Yaa Waaqa tulluu uumtee yaa mareehoo

Mareehoo(x2)

Hoo yaa mareehoo

Yaa Waaqa birraa uumtee yaa mareehoo

Mareehoo(x)

Hoo yaa mareehoo

Maree fardii hin dalagu yaa mareehoo

Hoo yaa mareehoo

Hoo yaa marrehoo jechuun irreechi ayyaaneffatama

  

JAALALLI DHUGAAN YEROO KAMIYYUU TAANAAN KAN BADU MITI

Yeroo tokkoo shammari tokkoo loltuu tokkoo walliin jaalalaa baay'ee bareeda ta'ee dabarsani. Loltuun kun akkumaa carraa darrii biyyaa isaa eguuf jechaa ishee irraa adda bahe loltuwwaan kaan walliin dangaa biyyaa isaa eguuf deeme. Sana booda jaalalee isaa walliin wal arguun faagacha dhufee xalayaa qofa ta'ee. Isheenis waggaa murasaaf egdee dhufuu gaafa diduu.

XALAYAA AKKAS JETTE ERGITTEEF

Waggaa murta'eef si eguus dhufuu waan dideef ani hiriyaa jaalalee biraa waanan qabadheef suura/photo koo kan si biraa jiruu hundaa naaf ergii si hin barbaadu. Kan jedhuudha. Loltuun kunnis xalayichaa dubbisee. Hiriyyootta isaafi loltuwwaan biroo irraa suura shammarran hedduu wallittii qabee:

XALAYYAA AKKAS JEDHUU BARREESSEEF;

Ani ati ishee kam akka tattee waanan si hin barreef adaraa kee suuraa hundaa kana keessa sitti kan toleefi kan kee kan ta'ee fuudhutti isaa kan naf deebissi. Jechuun ergeef.

Jaalali dhugaa yeroo kamiyyuu isaa hin dangeessu, bakka jirtanitti wal qoruu irraa waliif amanamuun jiraadha. Ani wan baay'ee isiniif hin ibsu isiin garuu kan jaalataniif amanamaa ta'aa jiraadha! Hora bula!

NUTTIS AS DHIHAADHU ATI ABDII NUUF LAADHU- BEST INSPIRATIONAL PEOM

Gaafa beekaan dubbachuuf arrabnisa xaxamu

Gaafa limiixiin dhufee lafatti uwiffamu

Gaafa hunduu wallaalee bakka deemuuf dhaabatu

Icciitti garaasaatii dhabee namatti himatu

Imimmaan haxaawwachuun maaf darba barri keenya

Abbaa aangoo qabeessa dubbadhu gara keenya

Ogummaan nu baqatee onee jireenyii keenya

Hadaaraa kee dubbadhu olii sumaan eegna

Lafti dhihee bari'uu walisaa walaalee

Jireenyi rakkinaa didee nurratti caallee

Ofirraa dabarsuuf mulqachuus dadhabnee

Suma qofa wamnee sumattin abdannee

Yaa rabbii nun gattin jechuun si kadhannee

Beekadhafi walalaa hundii suma ilaalaa

Ati nutti dubbadhuu yaa rabbii halalaa

Nuuttis as dhiyaadhu ati abdii nuf ladhu

BAKKEE KEE CAALAATTI KEESSA KEE KUNUUNSII

Wanti suuraa isaa argitan kun Shittoo Flower Bomb Victor jedhamudha. Gatin isaa immoo Doolaara Ameerikaatti $2500 dha.  Gara qarshii biyya kanaatti yoo deebisnu 2500×50.69= 126,725birr ta'a jechuudhaka. Yeroo amma kana gatii isaanis ta'e foolin isaa jaallatamuudhan sadarkaa tokkoffaa irra jira. Kan nama dhibu garuu Hammi isaa immoo 50ml qofadha.

Shittoo kana gaafa gubbaa isaa ilaaltan wanuma xiqqoo gatii hin basne fakkaata. Garuu dhangala'oo qaruura kana keessa jirutu gatii isaa miyesse. Kan gatiin isaa ol ka'e, foolii isaaf jecha malee  bareedina qaruuraa isa gubbaarraa mullatu kanaaf jecha miti.  Dhangala'on kun utuu qaruraa bifti hin tolle keessas taa'ee foolii isaaf jecha inuma barbadama. Namni shittoo kana dibatee deemulle fuula nama fulduratti hammiisaa olka'adha. Shittoon kun lafa hundumattis hin argamu. Akkuma gatii isaa iddoon argama isaallee addadha.

Mee si keessahoo maaltu jira? maaltu si guutee jira? Iddoon argama keehoo eessadha?. Yeroo kana namni kan inni xiyyeeffatu bareedina isa gubbarra irratti malee bareedina isa keessarratti miti. Inni ilaalus inni ilaalamus ilaalchi isaa isa gubbaa kanarraa darbuu hin danda'u.

Obbolee koo waan sitti hima. Gubbaa kee kukkuulutti yeroo kee hin qisasessini. Sababni isaas inni ati itti dadhabdu kun hundumtuu boru akka fixeensaa coolagee bada. Dhimmi isaa dhimma uumuriiti. Bareedinni kee inni keessaa garuu barabaraan si walin jiraata. Akkuma shittoo kanaa gatii miyessuu kan danda'u wanta si keessa jirudha malee isa gubbaa kee kana miti. Tarii har'a gubbaa kee ilaale namoota danuutu si barbaada ta'a, Garuu na amani warri amma si afarsan kun yeroo muraasa booda  si biraa harca'u. Keessi kee foolii gaarii kenninaan garuu boris har'as hundumatu si urgeeffachuf si barbaada. Ati qofti keessa kee bareechu irratti yeroo kee gubi malee gatiin kee guddaadha. 

Kanaaf taa'i of ilaali, namni maal koo jaallachaa jira jedhi? Wanta bara darbee na keessa jiraatu of keessaa qabaa? jedhi of gaafadhu. Sammuu kee beekumsan gabbisi. Onnee kee jaalalan haaromsi. Fuula bareedu irra keessa bareedutu "kuni nama" si jechisiisa.  Namoota baay'etu uffaannaa fi fuula bareedee keessi daalacha'e, ati garuu ilaalcha sirrii qabaadhu keessa bareedi.  Badaa gubbaa kee irratti hin xiyyeffatini keessan fooli toli. Gubbaa kee utuma sukkemtee  miiccituu yeroon akka sirratti hin dhumne. Akkuma shittoon kun shittoo warraa kaan irraa sababa foolii isaaf jecha gatiin isaa minyawaa ta'ee barbaadamee ati wanta si keessatu gati kee miyessa waan ta'ef yeroo itti hin kennin Har'uma jijjiirramuu jalqabi. 

    

ABDII YOO KUTATTEETTA TA'EE AKKA RISAA OF HAAROMSII

 

Seenaa Risaa/Joobiraa kana Dubbisi Share godhi Ammayyuu_Abdiin_Jira!

Risaan shimbirroota sanyii isaa keessaa umuurii dheeraa jiraachudhaan beekama hanga waggaa 120 jiraachuu danda'aa jedhu qorattootni garuu umurii kana bira gahuudhaaf rakkoo fi gidiraa hamtuu keessa darbee achi gaha.

Umuriin isaa yeroo shantama/50 gahu Fiixeen huuruu isaa qaramaan sun dadhabaa dhufa, baalleen isaa ciccimoon sun lallafaanii bararuu dadhabu qeensi isaanii qara eeboo fakkatu ilmoo re'ee lafaa qonxooxee qabu sun ni caccabu.

Risaa filannoo lama qofaa qaba

1ffaa:Du'a

2ffaa: Adeemsa Jijjiramaa Abdii kutachiisaa keessa bahanii haaromuu

Adeemsi kun ammoo guyyoota 150 ykn Ji'a/Baatii 5 itti fudhata adeemsa kana keessatti Risaan gara gaara/Tulluu olkaa'ati ol bahee qara huuruu isaa fi baallee/koluu isaa ofirraa caccabsuun jireenya gadadoo fi dhiphinaa hedduu keessa darba.

Nyaata nyaachuu hin danda'u, bararuu/balali'uu hin danda'u, koluu/baallee hin qabu aduu fi bokkaa dandamachuu hin danda'u......garuu ji'oota muraasa boodee Koluu/baallee haaraa, Huuruu haaraa fi Qeensa haaraa biqilcha/baasa.

Sana booda Risaa balalii isaa cimaa sanatti deebi'uun waggoota dabalataa 50 ol jiraata

Jijjiiramni Maaliif  Barbaachisee?

Jiraachudhaaf rakkinaa fi gadadoo keessa jiru keessaa bahuudhaaf Jijjiramni barbaachisaadha akkasumaas yaadannoo badaa/gaarii hin taane kaleessa keessa turre keessaa bahuudhaf barbaachisaadha. Yeroo tokko tokko waan keessa jirru keessaa waan baanu nutti hin fakkatu #Abdii kutannaa cimaa keessa galla namniis Waaqniis nu hin baasu jennee amana garuu ammayyuu Abdiin jira Waaqayyo carraa biraa siif kenna.

Risaan waggaa 50 itti murtii lubbuu olchuu fi jireenyaa hambisu erga murteesse nutti maaliif dadhabne?? 

Daandii haaraa fi jireenya haaraa fuuldura kee jiru yoo barbaadde ofitti amanamummaa boodeetti si harkise jalaa bahi Waaqayyo si gargaara.

Sammuukee sirriitti bani akka Risaa/Joobiraa balali'uu dandeessa.

Yeroo bokkaan roobu simbirroon hunduu godoo isaanitti gaggalu #Risaan garuu baantii Waaqatti ol bahee bokkaa roobu gararraa balali'a. Rakkoon bokkaa jiru hundumaaf tokko haatahu malee ilaalchi nutti wantoota itti ilaallee furmaata kenninutu addaa adda beekaa.

Jijjirama hin sodaatiin jaalalaan fudhadhu!

Gaaffii 

Akka Risaa balali'uu barbaadnaa ol kaatee??

"Yeroo sadiin barnootakoo koollejjii kufe, Yeroo 30 ol beeksisa hojii ba'e qacarriif iyyannoo galchadhee hundaa kufe, Yeroo dhaabbanni KFC jedhamu biyya Chaayinaa dhufe namoota 24 hojiif dorgomaan keessaa kan otoo hin qacaramiin kophaatti hafe ana qofaadha, Humna waraanaa chaayinaatti poolisii ta'ee qacaramuuf namoota 5 dorgomne keessaa ana qofaa fudhachuu didan. Yuunibarsiitii Harvaardiitti deebi'ee seenudhaaf yeroo 10 ol iyyata galfadhee yeroo 10 na fudhachuu didan".

Jack_Maa

Jack Maan Hundeessaa fi Abbaa qabeenyaa Marsariitii/Websaayitii beekamaa Chaayinaa www.alibaba.com yoo tahu akka barruun Forbees jedhutti dureessa beekamaa Addunyaa kanaa 22ffadha qabeenyi isaa doolaara biliyoona 28.8 ture bara 2015ti.

Ijoon dubbii seenaa kanaa: Abdii hin kutatiin carraa fuldura kee jiruuf of qopheessi, Kufaatiin gulantaa milkaa'ina kee itti aanuu waan taheef jabaadhu. Kufaatiin cimina sammuu keessanii hin ibsu karaa itti wantootni ittin siif hojjechuu didan barta. Toomaas Ediisan namichi ibsaa elektiriikii uume yeroo 99 milkaa'uu dadhabe garuu yeroo gaafatamu ani hin kufne karaa ittin elektiriikiin ifuu hin dandeenye 99 bare malee jedhe.

Atiwoo Abdii kutannaa keessaa baatee of jijjiruuf qophoofteettaa? 

Jabaadhu Waaqayyo si gargaara.

MAALIRRA TEESSEE JIRTA

Jaarsi kun waggoota 10 oliif sanduuqa xiqqoo tokkorra taa'ee kadhachaa ture

Guyyaa tokko namichi achiin darbu itti goree maalirra teessanii jirtu jedhee gaafate. Jaarsichis Sanduuqa xiqqoo tokkoo jedhen Namichis maarree waan keessa jirru ilaaltanii beektuu jedhee gaafate deebisee.

Jaarsichis kun taa'umsa kooti malee waan keessa jiru hin beekuu jedhanii deebisan

Namichis yeroo tokko akka irraa ka'aanii fi waan keessa jiru ilaalan itti hime.

Jaarsichis yeroo sanduuqa sana bananii ilaalan sanduuqi isaanii Warqee gatii jabeessan guutamee argan.

Isinoo maalirra teessanii harka namaa eegaa jirtu?

Dhaloonni kun waan hedduu of harkaa otoo qabuu taa'ee nama eegaa jira, qabeenya dhokataa Waaqayyo siif kenne irra teessee jirtu irraa ka'ii ilaali fulduratti tarkaanfadhu, injifachuu, ce'uus ni dandeessa

Ammuma ariifadhuu ka'ii murteessi, Nama tattaafatu Waaqnis namnis ni gargaara.

NAMA ARRABA LAKKUU

Nama arraba lama qabu agartanii beektuu ykn dhageessanii beektuu? Tarii lakki jechuu maltu.

Garuu akka qorannoon garaagaraa ibsutti bara 1900 keessa qorannoo geggeeffameen namni afaan lama qabu 35 addunyaa kana irra akka jiru gabaaamee ture. 

Akkuma qubni harkaa fi miillaa ykn qaamni biraa sababa hormoonii fi uumamaatiin umamuu danda'an afaan lama ykn arrabni lamas uumamuu danda'a. Kanneen afaanuma tokko keessatti arraba lama qaban immoo akka addunyaatti yoo muraasatanillee dhiira caalaa shamarrantu saaxilamoodha jedha qorannoon. 

Qorannoon bara 1990 keessa geggeeffames, naannoo itti dhalootni qaama guutuu fi rakkoo congenital malformation qabatanitti garuu namoota 50,000 keessaa shamarra tokko qofatu rakkoo arraba lamaan dhalachuudhaan  argamte jedha. Yeroo ammaa garuu ragaan namoota akkasii dhibamaa jira.

Alkasumas kanneen akka miidhaginaatti lakkaa'anii tajaajila baqaqsuudhaan arraba isaanii bakka lamatti baafatanis biyyoota guddatan keessa jiru. Kunis "Tongue bifurcation" jedhama.

Dhugaa dubbachuuf garuu akkuma daa'immummaa irraa olguddataa deemnuun arraba kan biraa biqilchaa deemna. Akkauma qabeenya horataa ykn iyyoomaa deemnuun, akkuma aangoo argataa ykn dhabaa deemnuun, akkuma namaan jaallatamaa ykn jibbamaa deemnuun, akkuma injifataa ykn injifatamaa deemnuu fi kan birootiin arraba lakkuun keenya qummaadaa suuta suuta guddataa deema.

Hiriyaan dhugaa dhibamuun, gaa'elli diigamuun, haqa ofii dhabuun, maqaa walballeessuun, bilisummaan daandiirra turuun, dibaabee garbummaa ho'ifachuun, filannoo wallaaluun wallaalchisuu fi kan biroon  bu'aa arraba lakkuuti.

As fakkaachuu fi achi fakkaachuun muuxannoo hojii arraba lakkuutiin dhufeedha. Kanaaf ejjennoo qabaachuun onnee tokkichaan, arraba tokkichaan gaararraa'ummaa malee jiraachuun akka dhuunfaattis, akka sabaattis, akka biyyaattis bu'a qabeessa.

Hiriyaa fi hidhata hojii arraba lakkuu qabu irraas of eeggachuudha. Ofii keenyaas dogoggora jireenyaatiin arraba lakkuu biqilchinee qabna taanaan suuta suutaan ofirraa kutnee ykn buqqifnee gatuu qabna. Akkasumas arrabaan wal madeessina taanaan ilkeensaa  bu'aadhuma arraba lakkuuti.

HUBADHUU ILAALLII

 

WAAN AFUR(4)HIN JAALLATTIIN!

✏Dubbii dharaa odeessuu

✏Osoo hin argin dharaan murteessuu

✏Icciiti kee nama hundatti himachuu

✏ Namaa gaditti xiqqaatte jiraachuu

WAA AFUR(4)DURSII HUBADHUU

✏ Jireenya booda duuti akka jirtu

✏ Qabeenya booda dhabdi akka jirtu

✏ Dargagummaa booda dullumti akka jirtu

✏Gabrummaa booda Bilisummaan akka jirtu

 WAAN AFUR(4) HIN TA'IIN

✏Hin jarjarin dura duutaa

✏Hin boonin hiree dhabdaa

✏ Hin aarin daftee dulloomtaa

✏ Hin kijibin ni jibbamtaa

WAAN AFUR(4)SIRRIITTI KUNUUNFADHUU

✏ Biyya kee

✏ Haadha kee

✏ Amantaa kee

✏ Jaalallee kee

WAA AFUR(4) YOO BARBAADEE

✏ Guddinna yoo barbaadde hojii hin tuffatin

✏ Of danda'uu yoo barbaadde harka namaa hin eegatin

✏ Milkii yoo barbaadde hadhaaf abbaa kee hin mufachiisin

✏ Bilisummaa yoo barbaadde tokkummaa hin diigiin

WAA AN FUR(4) JAALLADHUU

✏Dubbisuu jaaladhu madda beekumsaatii

✏Hojjachuu jaaladhu kaa'uumsa guddinaatii

✏ Dhiqachuu jaaladhu dursa fayyaatii

✏ Kolfuu jaalladhu madda gammachuutii!

FAYYAA SAMMUU FI BUNA DHUGUU

Buna dhuguun biyya keenya keessatti dhugaatii isaa irra darbee faayidaalee hawaasummaa hedduuf akka oolu beekamaa dha. Qorannoo baayyeen biyyoota guddataniin as ba’aa ture yeroo baayyeef miidhaa isaa irratti kan xiyyeeffate ture. Yeroo ammaa kana faayidaalee bunni fayyaa namaatiif keessattuu fayyaa sammuutiif godhu qorannoo hedduun as ba’aa jiru.Mee isaan keessaa muraasa haa ilaallu:

FAAYIDAA

1.Dammaqina (alertness) namaaf kennuu isaatiin kan beekamu bunni barattootaa fi namoota hojii halkanii hojjetaniin baayyinaan dhugama. Kanas kan godhu bunni kemikaala Sammuu keessatti argamu adinoosaayinii (adenosine) jedhamu kan nama dadhabsiisuu fi hirriba namatti fidu hir’isuuniidha. Bunni gaafa dhugamu qofa utuu hin ta’in foolii isaatiin illee faayidaa dammaqina namaa kennuu akka qabu himamaa. Kanaaf natti fakkaata namootni tokko tokko gaaf bunni akaawamuu aara isaa fuunfatan kaan immoo borsaa ykn kisii isaaniitti baatanii deemaniif.

2.Kuusaa yaadannoo gaarii akka qabaatan nama godha.Bunni kemikaala assetaayilkooliin (acetylecholin) jedhamu akka baayyinaan burqu gochuu danda’a. keemikaalli kun faayidaa baayyee inni qabu keessa tokko Sammuu keessa yaadannoo (memory) kuusuu dha. Kanaaf yeroo dheeraaf namootni buna dhugan dandeettii yaadachuu isaanii cimsuu irra darbee dullumaan walqbatee dhibee dagachuu (alzhemer) irraa akka ittifaman gochuu akka danda’u bu’aan qorannoo ni agarsiisa .

3.Dhibee mukuu (depression) ittisuu. Namootni yeroo hunda buna dhugan carraan dhibee mukuutiin qabamuu isaanii kanneen hin dhugne iraa dhibbeentaa 15(15%) ni hir’ata.

4.Carraa of ajjeesuu (suicide) hir’isuu. Namootni of ajjeesan baayyeen isaanii sababa dhibee mukuutiin (depression) akka ta’e ni beekama. Egaa dhibee mukuu hir’suun carraa of ajjeesuu namaas 50% ni hir’isa.

5.Lafa hojiitti milkaa’ina akka qabaatan nama godha. Qorannoo haaraan akka agarsiisutti namootni buna dhugan carraan guddina argachuu isaanii ni dabala. Kun kan ta’u bunni dammaqina waan isaanii kennuuf hojii isaaniitti dammaqoo ta’u,darbees carraa namoota baayyee wajjin walii galuu waan argataniif . Kun immoo dhiphuu fi yaaddoo diinagdee hir’isuun fayyaa Sammuu isaanii eega.

6.Harkisa jaalalaa dabaluu. Namootni gaafa buna dhugaa taphatan dammaqinni isaanii fi simboon isaanii waan dabaluuf harkisi jaalalaa isaan gidduu jiraatu ni dabala.

7.Cooma garaa (borcii) irraa hir’isuun ilaalchi namootni ofiif qaban akka dabalu ni taasisa.

MIIDHAA

Bunni yoo garmalee dhugame miidhaalee Sammuu/qor-qalbii armaan gadii fiduu danda’a

1.Garmalee nama dammaqsuun (hyperactive) xiyyeeffannoo nama dhorka. Kun immoo hojii harka ofii irraa sirriitti raawwachuu nama dadhabsiisuu danda’a. Miira nama sossodaachisuu waan namatti fiduuf qormaata(exam) irratti nama miidhuu danda’a.

2.Gara galgalaa yoo dhugame,nama rafuu barbaadu hirriba dhorkuun,qulqullina hirriba namaa jeequu danda’a.

3.Namni dhibee yaaddoo (anxiety) qabu yoo buna garmalee dhuge dhibee kana itti hammeessuu danda’a.

4.Nama dhibee miira gar-lamee (bipolar disorder) qabu akka sadarkaan maaniyaa (mania) isaa itti ka’u gochuun miidhaa biraaf illee saaxiluu danda’a.

Miidhaaleen kun namoota guyyaatti buna minjaala/

siinii 4 ol dhuganitti akka baayyatu hima qorannoon dhiyeenya biyyaa Ingiliziitii ba’e. Ta’us waanti hubatmuu qabu carraan nama mudachuu miidhaalee armaan olii namaa namatti gara gara. kanaaf qaama ofii dhaggeeffachuun madaala ofii argachuun haala fayyaa qabeessa ta’een buna dhuguun firii isaa irraa baayyee,miidhaa isaa irraa xiqqoo makaruu dandeessu.

ASHABOO BAAY'ISANII NYAACHUU DHIBEE FAYYAAF NAMA SAAXILA

 ASHABOO BAAY'ISANII nyaachuun dhibee fayyaaf nama saaxila!

Ashaboon hagi xiqqaan qaamni keenya akka fayyaa ta'ee dalaguuf akka barbaachisu beekamaadha. Ashaboon yoo haga barbaadamu irra darbe hoo maal nama irraan ga'aa? 

1.Dhiibbaan dhiigaa akka olka'u taasisa. 

2.Qorichoota dhiibbaa dhiigaaf kennaman tokko tokko akka isaan dhiibbaa dhiigaa hin to'anne taasisa.

3. Dhukkuba onnee kan sababa garaagaraan dhufuuf nama saaxila.

4. Namoota dhukkuboota biroo akka dhukkuba kalee qabanitti akka itti jabaatu taasisa.

5. Bishaan qaama keessatti akka kuufamu taasisuun guutummaa qaamaa dhiitessuu danda'a.

Ashaboon yoo hagam nyaatan kan dhibee fayyaaf nama saaxila jennu?

1. Akka Waldaan Fayyaa Onnee Ameerikaa (AHA) jedhutti namni fayyaalessi tokko guyyaatti ashaboo giraama 2.5 ol soorachuu hin qabu. Kunis ashaboo fal'aana tokko jechuudha. Haa ta'u malee yeroo ammaa kana waantonni nyaataaf hojjetamanii dhiyaatan biyya keenya keessatti kan akka barbaree, daabboo fi kkf durumaan ashaboon itti dabalamee akka dhiyaatan beekamaadha. Kanaaf kana yaada keessa galchuudhaan tarii ashaboo alaa nyaatatti dabaluun barbaachisuu dhiisuu mala. Akasumas nyaatonni qophaa'anii gabaarraa bitaman, akka hin aloofne ittisuuf jecha ashaboo hedduutu itti dabalama. Kanaaf of eeggannoo taasisuun dirqama.

2.Namoota dhibee dhiibbaa diigaa, dhukkuba onnee fi dhukkuba kaleen dadhabuu qaban ammoo haga armaan olitti ibsinee kanaa gadi kan nyaachuu qaban.

KAN DIINNI GURRA SODAATU WALALOO SIRBA ART FAYISAA FURII

 

Qondaala

Osoo Gaafa wallalan Ka beekuti dhiisani! Osoo Gaafa Bitatan Daldaltuu dhiisani! Osoo diinaa buqqisuu Qeerichatti dhiisani! Osoo gaafa siyaasa Hayyichatti dhiisani Osoo gaafa araaraa Jaalalatti dhiisani Osoo gaafa dubbatan Afooletti dhiisani! Osoo gaafa hoggansa Nama sirritti dhiisani! Sila waa hin rakkatan Waan ofii hin dhabani! ........... Baraa girrisaan bu'ee Eegduun miidhaan hin baaftuu Ariitelle hin dhaqabduu Ooyrun barakaa qabdu Qotataa jiruun dhibee Bara gantuun bayyatee Qabsootu mucucaata Bara hayyuun maseene Hallayaa hin taane seene Sanyii isaa irra baqataa Gara hin taane hirkaata Yoo wal kabajuun hafee Yoo wal kabaluun dhufee Kaayyoo sabatu gufataa.

Walaloo Sirba Art Fayisaa Furii

WALALOO NADHIIKOO

 Kan ani nadhiidha jedhe

Nadhii damma miyooftuu

Bishaan eebichaa caalaa

Natti taate hadhooftuu 

Maqaa'shee badaa sana

Maqaa gaariin moggaasee

Mootii godhee moosisee

Gonfoo ulfinaan ol-baase

Turtii ji'oota hin caalleef

Naaf nama gaarii taatee

Amala ishee isa barteef

Gaarii koo akkan faalleef

Korma barbaacha baate

Anaaf dhugaa qofatu

Bakka jiraaf maleessaa

Nadhiin egaa deemteetti

Nyaattee waadaa kaleessaa

Isheen akka yaaddutti

Anaan dhuftee na gatte

Garuu dubbiin faallaadha

Isheen quuftee na gante

HUMNAA JECHOOTAA

√ Rakkinni jira jedhee waanan sitti faarsuuf dirree rakkinaa keessa dhaabattee rakkina ofitti hin faarsiin, akka ati fala rakkinaa kaa'attuufan rakkina sitti faarse! 

√ Jireenya kee keessatti qooda rakkinni na hin mudatu jettee callistee waan hundumaa gootu, rakkinnis akka si mudatu tilmaamaa furmaata rakkinichaa kaawwachaa adeemun kee ejjennoo jalqabaa ta'uu gaba! 

√ Wantoonni jireenya kee mudatan ba'aa ulfaataa ati ofimaa kuffisuu hin dandeenye waan hin taaneef,  jala teessee imimmaan gaddaa dhugaa abjuu kee humna hin dhoowuwatin! 

√ Ati yeroo hundumaa hojiirra jirta yoo ta'e, dhiibbaan waan sitti baay'atuuf namoota dhiibbaan itti hin baay'anne ilaaltee mogoleen si hin bu'iin! 

√ Rakkina ulfaataa akkamii namooti baay'een 'ofirraa qolachuu hin dandeessu' jedhanii ittiin mataa si cabsan atis hin danda'u jettee teessa

taanan atis gargaaraa rakkinichaa akka taate beeki! 

√ Gaafa kufte lafa kuftee kaatee waan itti kuftee fi lafa itti kufte san irraa hin barattu taanan, ammas kufaatiin kee waan oolu miti! 

√ Karaa namoonni akka ati irra hin dabarreef si danquun mogolee kee si jalatti caccabsanitti yeroo adeemtu, humna amantii 'nan moo'adha!' jedhu malee moo'achuu danda'aa laata jettee gaaffii dalgaa of hin gaafatiin! 

Yoo waan qajeelaa hojjechuuhin dandeenye dafii du'i. 

√ Namaaf wanta gaarii yaaduun sitti ulfata yoo ta'e dafii maraadhu.

√ Ija gaarummaan nama ilaaluu hin dandeessu yoo ta'e dafii jaami.

√ Miilli kee iddoo gaariitti nama hin geessu yoo ta'e dafii naafadhu.

√ Qarshiin kee dhalootaa fi biyya hin oolchu yoo ta'e dafii deegi.

√ Beekumsi kee dhaloota ija hin qaru yoo ta'e dafii doofi.

➪ Walumaa galatti,  wanta gaarii hojjechuun sirraa fagaateera taanaan dafii

addunyaa kana gad-dhisii godaani.

√ Walii galtee dachee kanaa wajjin qabdu dafii addaan kutiitii du'i!√ Jechoonni humna cimaa qabu, fayyisuus ajjeesuus ni dandahu. 

1. Dirqama:

 namni kamuu waa barbaade gochuu ni dandaha, namni kamuu garuu wanta nan godha jedheef kutannoon inni

qabu murteessaadha. Waa gochuuf dirqama jennee qabanne galmaan geenya.

Fakkeenyaaf wanta nyaannu yoo hin qabaatiin nyaannu malee waan hin jiraanneef bakka lixnu lixnee waan nyaannu barbaaddanna. Milkaahuu keenya, fayyaa

keenya, nama gargaaruu fi gocha keenya mara dirqama yoo jenne huma milkeessina.

Kanaaf jechi kun, jijjiiraman bor fiduu barbaaduuf wantootan har'a akka dirqamaatti fudhachuu malu na yaadachiisa.

2.Yoo ta'ehoo: 

 Baay'een keenyi fuulduratti tarkaanfachuurraa wanti duubatti nu harkisu

yoo jiraate sodaadha, sodaa baay'ee of keessaa qabna sana karaan itti mo'achuu dandeenyu tokko jedha kanaani, waan

sodaannu sana 'yoo ta'ehoo maalidharee' jennee yaaduun ulfaatina waan sodaanne sanaa salphisuu fi waan sodaannu sana ammumaa itti karoorfannee tarree waanammumaa itti karoorfannee tarree waan

sodaannuu keessaa baasuu dandeenya.

3.Amantii:

 Amantii yennaan jedhu amantii ofirratti qabnu, amantii boru irratti qabnu,

amantii milkaahuu wantootaa irratti qabnu.

Waan itti hin amanne irratti hin milkoofnu, hin dhamaanus. Waan itti amanne irratti garuu

wanti duubatti nu dhorku dhiballee, moo'annallee. Kanaaf ofitti haa amannu, waan gochuu dandeenyu irratti haa amannu,

boru guyyaa gaarii akka agarru haa amannu yennas boru gaarii ta'ee arguu barbaadnu sanaaf kutannoon hojjechuun nuu salphata.

4.Jaalala: 

Marti keenyu waan jaalannuuf dursa kennina, ittis milkoofna. Waan goonu mara jaalalaan gochuun waa mara sana irratti akka gammannu, namoonnis akka gammadan, akka milkoofnus nu gargaara. Mee waan goonu hammam jaalanna?

Hammamoo gocha keenya mara keessatti jaalala calaqqisiisna? 

5.Jijjiiruu hin dandahu: 

Eeyyee waa baay'ee gochuu dandenya, garuu wantoonni nu gochuu hin dandeenyes danuudha.

Fakkeenyaaf du'aa kaasuu hin dandeenyu, gaara dhiibuu hin dandeenyu... isa jirurratti hojjechuu, dhagaa dandeenyu darbachaa garuu gaara biraa hojjechuu dandeenya.

Amantiidhaan waan jedhamu jechaa hin jiru. Kana amannee fudhachuun ba'aa guddaa

humnaa olii of baachifnee akka hin deemneef nu gargaara. Waan jijjiiruu hindeemneef nu gargaara. Waan jijjiiruu hin

dandeenye osoo hin ta'iin waan jijjiruu dandeenyu irratti akka xiyyeeffannuuf, waan hin jijjiiramnerra, waan jijjiiramurratti yoo dhamaane jijjiirama waan fidnuuf. Waan hin jijjiiramnerratti yeroo gubuunillee hin barbaachisu.

6.Xiyyeeffannoo:

 Namni waan baay'ee qabatee deemu tokkollee dhaba, namni waa

tokko irratti xiyyeeffatu garuu waa xiyyeeffate sanarratti namni isa caalu hin jiraatu. Waan kumaatamaan of dhiphisuurra

waan tokko irratti xiyyeeffachuun milkaahoo nu godha.

7.Tokkoffaa (best jechuu barbaadeeni):

Waa hojjennu mara bilcheessinee hunda caalaa gaarii akka ta'u goonee hojiin keenyi akka jaalatamu, sadarkaa qulqullina wanta sanaas akka nuyi dursinuufi, nuun akka hiikkaan qulqullinaa kennamuuf nu gargaara.

Nan fiiga yoo ta'e tokkoffaaf fiiguu jechuudha, nan sirba yoo ta'e sirba namni gurra irraa fageessuu hin barbaanneefi

afaanirraa hin buufanne sirbuu fi kkf.

8.Madaala: 

As kanatti 'balance' jechuu barbaadeeni. Jireenyi gaarummaaf of jaalachuu qabdi, kennuuf fudhachuu qabdi,

adiif gurraacha qabdi, iyyaaf calleensa qabdi, gaddaaf gammachuu qabdi. Hunduu garuu bakkatti nu barbaachisan qabu, bakkattimmoo nu hin barbaachifne qabu. Namni yeroo hunda jaalala namaaf kennuNamni yeroo hundaa jaalala namaaf kennu ofiisaaf jaalala hin kennu taanaan ofii du'aa deema, namni of qofarratti xiyyeeffatu hammamuu milkaa'us gammachuu dhaba. Kanaaf waanneen akkasii madaala qabsiisanii deemsisuun ogummaa jireenya namni hundi barachuu maludhaan jedha… itti fufa

9.Jalqabi:

 Yeroo baay'ee jalqabuun ni cimti, haa jennuutii konkolaataa dhiibuun dirqama

sitti ta'e, jalqabarra humna qabdu maraan dhiibdeemayyuu sochoosuu dadhabuu dandeessaa... erga eegaltee garuu humni ati baastu humna sichii konkolaataa sanaa itti

fufsiisuuf barbaachisu qofadha. Baay'een keenyi waa baay'ee yaadna, garuu hin eegallu, haa eegallu. Eegallii malee itti fufinsi

hin jiraatuhoo!

10.Gurguri: 

Baay'een keenyi waan qabu dubbachuu dhiisuudhaan waan gaarii ta'ee nutti mullachuu mala. Akka amala gaariitti waan fudhatamuuf. Gariin jeenya ammoo hojiin keenyi qofti haa dubbatu malee an waanan qabuuf dandahu dubbachuun of

tuulummaa yookiin of jajuu fakkaata jennee yaadna. Dhugaan jiru garuu nu dubbannees ta'e hojjennee, dibannees ta'e uffannee of hin

gurgurru taanaan wanti gochuu dandeenyu baay'ee xiqishuudha yookiin hin jiraatu. Haalatti nama waaliin walii gallee waan

qabnu gurgurannu beekuun nurra jiraata. Waa'ee gurgursa cubbuutti nu galchuu dubbachaa hin jiru, waa'ee gurgursa waandubbachaa hin jiru, waa'ee gurgursa waan

guddaa akka hijjennu karaa nuuf saaquu malee! Uffata xuraahaallee uffannee namni akka nama qulqullina isaa sirriitti nama eeggatuutti nu ilaalu eeguun fafa waan ta'eef. osoo hin himatiin yookiin hin agarsiifatiinis namni akka nuu baru eeguun gowwummaa waan ta'eef. Har'aaf jechoota kanan qaba. 

✅ Jecha kamtu hiikkaa cimaa isiniif godhate laata?

✅ Jechi cimaan isiniif hiikkaa cimaa baatuhoo maali

JECHOOTA ONNACHIISOOF DADDAMMAQSOO

 1. Albert Einstein  

"Namni dogoggora tokkollee hin raawwanne nama waan haaraa hin hojjenne dha". 

 2. Steve Jobs 

"Yeroon kee daanga'aa dha, kanaafuu itti jiraachuu nama kan biraa hin balleessin". 

 3. Bill Gates 

"Guyyaa milkaa'inaa kabajuun gaaridha. Garuu, fuulleffannoo cimaa guyyoota kufaatii irratti kennuun barbaachisaa dha". 

 4. Warren Buffet 

"Amanamummaan kennaa baay'ee mi'aa dha.Namoota rakasaa irraa immoo hin eegin". 

 5. Bruce Lee 

"Yeroo hundumaa dogoggorri dhiifama qabaata, yoo walhubachuun jiraate". 

 6. Albert Hubbard 

"Waarshaan tokko hojii nama 50 hojjechuu danda'a.Waarshaan kamiyyuu yaada nama tokkoo illee hojjechuu hin danda'u". 

 7. Robert Kiosks 

"Kufaatiin warra sodaatan naasisa, moo'attoota immoo ni jabeessa". 

 8. Abraham Lincoln

"Karaan hunda caalaatti fuuldura kee ittiin tolchitu, fuulleffachuu fi ijaaruu dhaan". 

 9. Audrey Hepburn 

"Wanti kamiyyuu ni danda'ama"Nothing is impossible, the word itself says"I'm possible". 

 10. Maya Angelou 

"Ani akkan baradhetti waan ati jettu namoonni ni irraanfatu.Namoonni waan ati hojjette ni dagatu. Garuu,namoonni akkamitti akka isaan gammachiifte hin dagatan". 

 11. Mike Ditka 

"Warra Moo'attoota keessaa kan baatu yoo yaaluu dhiifte". 

 12. Muhammad Ali 

"Guyyaa hin lakkaa'in, guyyaan akka lakkaa'aman godhi". 

JIREENYA KEESSA JIRTU YKN JAALLATUUF HOJJEDHUU

❍ Waan lama waliin jaalachuun hin ta'u. 

Jiruu gaariis nan jaaladha; harka maradhee taa'uus nan jaaladha"jechuun waan hin malle dha.

❍ Dheebuu bahuuf bishaan dheebuu si baasu barbaadi!

 Hawwii qofaan dheebuun baha utuu jettuu dheebuun hin du'in!

➨ Jireenyi ati har'a keessa jirtu waan hedduuf kan siif hin mijanne ta'uu danda'a. Waan hedduutu sitti gufuu ta'ee jira ta'a; rakkoon kun tarii maatiin wal qabata ta'a. Maatii harka qal'eeyyii; maatii dhabaa irraa waan dhalatteef ta'uu mala. 

➨ Homaa miti yeroo qabda carraaqi!

 Dafqii buufadhu! Wanti gaariin ilmaan sirraa argamaniif akka darbu taasisi!

➨ Abadan abadan rakkoon sirra ture ilmaan keetti ce'uu hin qabu.

 Harka marattee teessee hawwuu qofaan wanti siif darbu hin jiru. Waan amma keessa jirtu kana seenaa gootee odeessitaatii imala keef tarkaanfii jalqabi!

■ Nama dhaabbatu nama deemutu bira dabra❗

"Na boodaa dhufee na dura darbaa?" Jettee komachuun fafa. "Maaliifan dhaabbadhe? Anatu carraa kootti dabarse namni ana hin geenye na darbe" jettee matuma kee komachuutu fala.  

■ Haalli kamiyyuu haaluma kanaan adeemama. 

Nama taa'u, laafaa illee ta'u namuma deemutu bira darba. Kanaaf kaleessa irra har'a, yoo lubbuun jiraatte har'arras boru of fooyyessuuf qophaa'i! 

■ Akkas yoo goote nama si hin geenyeen caalamteeti yeellofta osoo hin taane; nama si caalu darbiteetu gammaduuf jiraatta

Bishaan danfaa jiru keessatti laaltee of arguu hin dandeessu, akkasumatti yeroo aartee jirtu keessatti haqa arguu fi dhugaa hubachuu hin dandeessu! 

Eega bishaan qabbanaa'ee erga tasgabbaa'e booda keessatti of daawwatta! 

➪Kanaafuu,atis tasgabbaa'i❗

       Hin dagatiin❗

√  Jireenya kee keessatti namoota kanneen hin dagatiin: 

➪ Yeroo rakkinaa kan si gargaaran, 

➪ Rakkinarra kan si buusan, fi

➪ Rakkina keessatti kan si dhiisan!

Beekumsa qaban irratti hundaa'ee namoota gosa 4 tu jira.

👉 Isaaniis:

1. Nama hin beekne,akka hin beekne,kan hin beekne.

➪ Wallaalaa Wallaalummaa isaa hin beeknedha.

2. Nama hin beekne,akka hin beekne,kan beeku.

➪ Wallaalaa Wallaalummaa isaa beekudha.

3. Nama beeku,akka beeku kan hin beekne.

➪ Beekaa beekumsa isaa hin beeknedha.

4. Nama beeku,akka beeku kan beeku.

➪ Beekaa beekumsa isaa beekudha.

⚠︎ Ati isaan kana keessaa isa kamimee❓

 

GAGGEESSAA CIMAA TA'UUF WANTOOTA (10)

Gaggeessaa cimaa ta'uuf Waantoota 10,n qabaachuun dirqama. Kanneen kana yoo qabaatte ati dhuguma gaggeessaa cimaadha. 

1. Nama onnachiisuu yoo dandeessa ta'e.

2. Hojiiwwan namoota hojjetanitti qoqqooduu yoo dandeessa ta'e.

3. Haasaa waliigaltee uumuu danda'u yoo dandeessa ta'e. 

4. Si'a tokko tokko qoosaa nama kofalchiisan yoo dandeessa ta'e. 

5. Ofitti amanamummaa yoo qabaatte. 

6. Kutannoo yoo qabaatte. 

7. Yaada qajeelaa( Positive Attitude) yoo qabaatte.

8. Mul'ata,Kaayyoo fi Galma ifaa yoo qabaatte.

9. Rakkoo furuuf waa kalaquu yoo dandeesse. 

10.Amanamummaa yoo qabaachuu dandeessee.Dhuguma ati gaggeessaa cimaa Gaggeessaa jijjiiramaa ta'uu dandeessa

GOLA HAYYOOTAA KEESSA MURAASA

 🔘 Waa Sadii Waa Sadiin Addeessan 

   1. Ilkaan rigaadhan addeessan  

   2. Erbee soofadhan addeessan 

   3. Dubbii dhugaadhaan addeessan 

🔘 Dubbii Namoota sadii karaa sadiin fixan jedhama 

    1. Dubbii warra Gowwaa sossobiin fixan 

    2.Dubbii warra lugnaa sodaachisuun fixan

    3.Dubbii Hayyuu Dhugaadhan fixan 

Jechamoota

👉 Namni tokkolleen mataa kee yaabbachuu hin danda'u yoo ati gadi jatteef malee

👉 Hiriyyaan beelama guutuu(kabaju)akka harkaa fi ijaati yoo harki dhukkubsate iji ni boosi yoo iji boose harki imimmaan irraa haqa 

👉 Cophni roobaa deddeebii keessa dhagaa urti.

👉 Salphinni kufuu osoo hin taane kufanii ka'uu dadhabuudha

Yaaluu hin dadhabiin yaaltee dadhabuutuu siif wayya kunis warra hin yaaliin kufee caalaa gara milkaa'inaatti dhihoo jirta jechuudha

Namni kufaatii sodaatuu hin tarkaanfatuu Itti rakkachuun booda milkaa'uudhaafi

➾korojoon(borsaa) duwwaan milkaa'innatti gahuu nama hin dhorku 

garuu sammuu duwwaa fi qalbii onaatu/duwwatu galma gahuu nama dhorka

SEENAA NAMICHA XIYYRA MIICCUU

Namicha xiyyaara miiccu tokkotu utuu kutaa Pilate (cockpit) keessa  qulqullessaa jiruu kitaaba"xiyyaara  akkamitti balaliisuu danda'u?"jedhu tokko argatee dubbisuu jalqabe.kitaabicha kessa  qabxiwwan  xiyyaara balalisuf nama fayyadan ka'amaniiru.Isaanis:

👉1.motorasaa kaasuuf mallattoo(button) diima xuqi" jedha. Namichichis gaafa xuqu motorri isaa ka'ef baay'ees gammade.

👉2.fulduratti oofuuf mallattoo(button) keelloo xuqi" jedha namichichis gaafa xuqu xiyyaarichi ariitidhan fulduratti fiiguu jalqabe baay'ees gammade. 

👉3."balalisuuf mallattoo(button) magariisa xuqi" jedha. Innis gaafa xuqu xiyyaarichi qilleensa keessa balali'u jalqabe namichichis baay'ee gammade.Sana boda takka ture xiyyaaricha lafa qubachiisuuf barbaadee fula kitabicha yeroo garagalchu:

👉"maaloo akkaataa xiyyaara ittin qubachiisan baruuf,kutaa lammaffaa  (volume two) kitaaba kanaa bitaa fayyadamaa" kan jedhu arge.Sana booda carra namicha kana maal akka inni ta'u isiniyyuu  beektu.

seenaa barreeffama kanarraa wanti hubannu:

1.Beekumsi walakkaan akka nama  balleessu.namni baay'een harra qabxii sadan kana malee isaa 4 ffaa hin beeku.asuma Facebook  kana irrattille odeeffannoo ga'a utuu hin argatin gola keessa ta'ani barreeffama garagara barreessudhan ka'aa balali'a nun jedhaniitu akkaata ittin qubannu nuf hin ka'ani.sababni isayyuu beekumsi isaani amma qabxii 3 ffatti qofa.   

2.Baay'een keenya hojii keenya dhisnetu hojii nama keessa gallee baballeessina, ofi keenyafis banna. Namichi  kun hojiin isaa balalisuu utuu hin taane miiccuu ture.  

3.jalqabaaf dhuma wanta tokkoo beekuu dhabuun miidhaa inni fidu.Har'a namoonni baay'een jalqaba wanta hojjetanii malee dhumasa tilmamutti xiyyeeffannaa hin kenani.kanaafidha namni baay'een waan tokko jalqabe walakka ga'ee kan inni dadhabuuf.Barreeffama kanarraa waan baay'ee baruun ni danda'ama.

👉Kanaaf obbolotakoo wanta tokko gaafa hojjennu ykn hojjechuuf gaafa yaadnu waa'ee hojii sanaa beekumsa ga'aa argachuun dirqamadha.

👉Namoonni ykn activistonni waa babarreessitani gadi dhistanis odeffannoo guutuu hin tane barreessitanii nu burjaajessurraa  of qusadhaa. 

👉Warri hojii keenya malee kan nama keessa gallee borcaa jirrus haa dhisnu.Waan dubbistaniif horaa bulaa!

HUNDUMTUU DUUNEERRAA

Yeroo tokko jedhama,Hojjetaa wangeelaa yeroo dheeraadhaaf waldaa tokkotti baay’ee dadhabee tajaajilaa ture tokkotu ture.Namni Waaqayyoo kun dhugaa barbaada,dhugaa tajaajila, dhugaa barsiisa, dhugaan jiraata ture. Amantoonni inni baay’ee wajjin dadhabu kun garuu akkuma dhaaba irraa sanaa ija gaarii utuu hin taane ija hadhaawaa naqatani.Karaa Waaqayyoo caalaa karaa biraa filatani.Jal’ina akka uffataatti uffatani.Cubbuu akka bishaaniitti dhudha’anii garaa guuttatan.Namni waan kana ilaalee gadde kun gaaf-tokko akkas godhe;Saanduqa reeffaa hojjetee,Daawitii/oflaallee dheeraa ol garagachee keessa godhe.Guyyaa Sanbata guddaas fuudhee waldaa deemee iddoo aarsaa irra kaa’e.Amantoonnis dhufanii waldaa guutan.Waa’ee Saanduqa reeffaa iddoo aarsaa gubbaa taa’u sanaa Hundumtuu wal gaafatee dudubachuutti ka’e.Hojjetaan wangeelaa sun achi ba’ee amantoota erga nagaa gaafatee booda“Har’a nama guddaa nuti qabnutu nujalaa du’e.Hundumtuu toora galaa koottaatii tokko tokkoon ilaalaa jedhe”. Hundumtuu akkuma inni jedhe tti dhufee yoo Saanduqa reeffaa keessa gadi ilaalu of argee deebi’a. Dhuma irratti, “Amma eenyu akka du’e isiniif galeera mitii?” Jedhee amantoota isaa gaafate. Isaanis afaan tokkoon “Hundumtuu duuneerra” jedhan.Bara kana akkas taane Hundumtuu waa’ee nama biraa du’a ga’ii deemuuf eenyu akka du’e iyyaafata malee inni ofii isaa du’aa ta’uu hin beeku.“Iji baar-gamatti argu ciimmaa of irratti hin argu”jedha Oromoon. Amanuu waan hin barbaanneef malee hundi keenya duuneerra.

"Hundi keenya iyyuu ni duuna.kaayyoon keenya bara baraan jiraachuu utuu hin taane,seenaa bara baraan yaadatamu hojjetanii darbuudha"Chuck palahaniuk 

GAAFA ANI DHUKKUBA ONNEEN QABAMEE NI DU'A JEDHANII

Gaafa ani dhukkuba onneen qabamee'Operation' ta'uu in du’a naan jedhan!”kiristaan Roonaldoo

Kanin Ayyaana wajjin kabajullee hin qabun ture Maatii deegaa gidduuttin dhaladhe. Abbaan koo mooraa dhaabbata xiqqaa tokko keessatti qacaramee biqiltuu kunuusaa (Gardener) ture. Qarshii xiqqaa argata. Kanuma iyyu dhugduu/machaa’aadha.Booda keessaa dhukkuba hin fayyamneen qabamee narraa boqote.

Haati koo qulqulleessitudha.

Kana hojjettee nu nyaachiifti. Dhugaa dubbachuuf baayyee rakkataa turre. Haala nama gaddisiisu keessattiin guddadhe. Kanaaf jireenyi ani dabarse jireenya wallansoon guute ture.

Qofa-jiraataadha. Naman waliin taphadhu hin qabu. Kanin waliin ayyaana kabaju hin qabu. Walumagala sababa hiyyummaa koo irraa kan ka’e namni waan anatti hin dhiyaanneef; hiriyyaa hin qabu.

Obbolaan koo sadan; Obboleessa koo dhiira tokkof obbolaan koo durbaa lamaan waliin kutaa tokko keessa bulla.

Barumsaan nama ga’aa hin turre. Barsiisaa koo ta’umsaan rukkuteen Man Barumsaa irraa ari’aamee beeka. Daa’imummaa koo kaasee kubbaa miilaa taphachuun jaalladha.Kanaaf yeroo hundumaa ganama ka’een shaakala. Kubbaan anaaf taphaa qofaa hin turre. Hiriyyaa kooti. Gadda koo na irraanfachiisa. Nan boqodha. Na booharsa. Waantan keessa jiru dhiisee fulduree koo akkan yaadu na godha ture. kanaaf kubbaan miilaa anaaf waan hundumaa kooti.

Umrii koo waggaa 8ttin ‘kilabii’ seene taphachuu eegale. Daandeettin koo dabalaa, Namoonniif hiriyyoonni koos tapha kootti gammadaa,anis beekamaan deeme. Umrii koo waggaa 11 tti maatii irraa adda ba’een kilabii 'Island' seene. Ilaalaga umrii kanaan qofaa jiraachuun ammam akka ulfaatu.

Ijoollee kilabichaa keessaa ani xiqqaaf qallaan ture. Namoonni “qallaa waan ta’eef humna hin qabu”…nan jedhu turan.

Ani garuu akkasiin ofiin jedhan ture,Eeyyee ani hundumaarraa qallaadha,Hiriyyoota koo keessaa ani xiqqaadha,Namoota kana keessaa ani hiyyeessa

Garuu guyyaa tokko:

 Ani taphataa beekamaa adduyaan ta’a

 Soreessaa ofirraa hafuun ta’aa

 Milkaa’inni guddinaa qaama osoo hin taane guddina sammuu irratti hundaa’aan…ofiin jedha ture.

Umrii koo waggaa 15 tiin dhukkuba onneen qabame. Natti ulfaacha dhufe. Mee yaadaga! fiigee dafqee kubbaa taphachuu dhiisaatii taa’eeyyu baayyee na dhukkuba. Bakka bakkatti socho’uu hin danda’u.

Yeroo kun na mudatu; inni namoonni “mucaan kun fagoo hin ga’uu!” nan jedhan waan milkaa’eef natti fakkaate. Garuu abdii hin kutne. Booda yaaliin baqaqsanii hodhuu naaf taassifamee nan fayye. Gara shaakala koottin deebi’e. Akka garaa koo fiige taphachuun danda’e. Oole bulee, darbaa dhufaa…ittuman fufe.

 Mucaan hiyyeessi: Abbaan isaa biqiltuu namaaf soqaa, haati immoo xurii namaa qulleessaa guddistee, kan hiriyaa hin qabne kun:

 Bara 2003 qarshii doolaraa miliyeena 15niin kilabii beekamaaf guddaa biyya Ingiliz, 'Manchester United' seene.

 Bara 2009 qarshii yuuroo miliyeena 94niin kilabii beekamaaf guddaa biyya Ispeen, 'Real Madrid' seene.

 Bara 2018 qarshii Yuuroo miliyeena 100n kilebii beekamaaf guddaa biyya xaliyaanii, juventus seene.

 Akka kilabiif akka biyyaa tti Badhaasa geebaa 30 ol argateera: dhuunfaa isaatiin dhaabbataa mootummaa, miti-mootummaa, kilabiif biyyaa irraa badhaasaa heedduu fudhateera.

Dhaamsa koo:

Har’a tarii gidiraa, dhiphinaaf rakkina guddaa keessaa jiraachuu dandeenya.Dhugumasimmoo jirra

Garuu sitti himu! Abdii hin kutiin! Fulduraatti deemi! Hasaassaa hin dhageeffatiin! Situ mo’aa situ irra aana! Guyyaa tokko lafa yaadde, galmaa kee ni geessa!

Guyyaa ati lafa yaadde geessu ni dhufa.

Waaqayyoo karooraan ala nama uume tokkoyyuu hinqabu!

WAAN QABATTEE JIRTUU SIRRIITTI BEEKII

Ofitti amanamummaa dhabuun waan qabatanii jiran nama harkatti busheessurra darbee gatii hin malleenuu of nama sharafsiisa.

Isa kan keettiti dugda si gachisiisee kan ormaaf harka si kennisiisa.harka hin kenniin! Kana yaadatti qabachaatuma fakkeenya tokko waliin haa ilaallu mee dura.

 Bara durii.... 

Bara durii namoota sadiitu adamoof manaa bahani.guyyaa guutuu olii gadi fiigaa turanii homa tokkoyyuu hin arganne. Dadhabbiifi beela hammana hin jedhameen waan hubamaniif fala osoo barbaadaa jiranii,namichaa gosaan warra guddaa kan hoolaa gateetti(gurmuu)isaatti baatee adeemu tokko halaalatti argani. 

Isaan sadan keessaa tokko"Namicha kana irraa humnaan hoolaa fudhannee qalannee nyaachuu qabna malee hin duunaa?" ittiin jechuun yaada dhiyeesseefii.inni tokkos yaada kanatti mataa isaa oliifi gadi sochoosuun gammachuudhan walii galuu isaa ibsate.Inni hafe immoo,"hoolaa kana fudhannee akka nyaannu fedha nan qaba, garuu akkamittiin akka irraa fudhannuuf falli jira"jechaa falaa sana isaaniifan dhiyeessa jedhe. 

Xumuranii akkuma walii galtee isaanii gochuuf ka'anii karaa namichi irra darbu irra,fageenya murtaa'aan walirraa fagaatanii dhaabbatani.      

Inni jalqabaarra dhaabbatu namicha hoolaa baatee adeemu sanaan,"Maali namichoo ati gosa warra guddaa taatee saree gateettii keetti baattee adeemtaa? Namni biraan si argee osoo nama kolfaa si hin godhiin ofirraa darbi saree kana!"ittiin jedhe. 

Namichi inni hoolaa baatee adeemu sunis,"Namichoo hoolaafi saree adda baafatteeyyuu hin beektuu?𝗺araataa! Kan ani baadhee jiru hoolaa malee saree miti.𝗮na osoo hin taane situ saree baatee jira"jechuun bira darbee adeeme. 

Hoolaa isaa baatee utuma adeemaa jiruu,bakka namicha isa lammataa gahe.namichi karaarra dhaabbatee jiru kunis hin callisne.dabaree isaa,"Har'ammoo saree gateettiti baachuutu eegalamee safuu! hollee bullee,waan hedduu arginee dhageenya.maal taatee jirta namanaa?"yeroo inni jedhuunii,kan hoolaa baatee jiru sun akka duraa ija jabaatee ifachuu hin dandeenye.ifachuu dhiisuurra darbee iyyuu nahee jira.miira sodaa makateen,harka isaan qaqqabachaa hoolaa ofirratti ilaalaa,"Hoolaa mitimoo kanaan baachaa jiru kun?hoolaadhuma Sareen kana hin fakkaattu"jedhee bira darbee adeeme. 

Shakkiin baay'een humna isa irratti godhatee jira.hoolaafi saree ta'uu adda baafachuuf ofitti odeessaa adeema.  

Isaa akkanaan jiruu nama isa sadaffaa bira gahe.kan sadaffaa sunis"maaliif maqaa warra kee warra guddaa nyaatta?Saree baattaa?isayyuu gateettiti!osoo namni biraan sin argiin lafa buusii badi!"jedheen.kana dhagahee qilleensa jidduu hin galchine kan inni hoolaa lafa buusee fiigichaa eegale. 

Akka kanatti jarreen hoolaa isaanii fudhataanii galanii qalatanii nyaatanii jedhama!

Barbaachisummaa waan baatee jiruu beekuu dhabuun isaa hoolaa isaa isa dhabsiise.qabeenyi isaa hoolaa ta'uu isaa wallaalchisee jechi saree jedhu isa salfachiise.kun miindaa waan qabatee jiru wallaaluti,miindaa ofitti amanamummaa dhabuu isaati. 

GATIIN JIREENYAA MEEQA?

Dargaggeessa tokkotu Abbaa isaatiin “Gatiin Jireenyaa hagamii?” Jedhee gaafate.Abbaan isaas deebii kennuu dhiisee waan tokko isa Abboome.“Hoodhu dhagaa kana gara gabaa tti geessi. Yoo namni gatii isaa sigaafate qubakee lamaan ol qabi.Achii booda waan isaan jedhan dhaggeeffadhuu gara manaatti deebi’i.” Jedheen.Mucaanis akkuma abbaan jedhe dhagaa fudhatee dhaqee gabaa walakkaa dhaabbate. Namni tokkos dhufee “gatiin dhagaa kanaa meeqa? Fudhee galeen mooraakoo keessa kaa’a “ jedhee gaafate. Mucaanis utuu homaa hin dubbatiin quba isaa lamaan ol qabe. Achii namtichi “qarshii lama jechuu keeti fakkaata siifan kennakaa” jedheen. Mucaanoo kanumaan firinxiixee gara manaatti galee mudannoo isaa abbaa isaatti hime. Abbaan isaa, “Ammammoo dhagaa kana fudhii gara Muuziyeemii deemi”jedheen. Mucaanis akkuma itti himame dhagaa isaa fudhatee dhaqee Muuziyeemii balbala dhaabbate.Tokko itti dhufee “gatiin dhagaa kanaa meeqa? Muuziyeemii kana keessan kaa’a” ittiin jedhe. Gurbaan ammas akkuma amala isaa quba isaa lamaan olqabe. Namtichoo“qarshii kuma lama jechuu keetii? Maarree siifan kenna “ jedheen. Mucaan ammas utuu homaa hin dubbatiin fiigee gara manaatti gale. Mudannoo isaa gara Muuziyeemiis Abbaa isaatti hime. “Amma immoo dhagaa kana fuudhii lafa dhagoonni gatii jabeeyyiin itti gurguraman dhaabbadhu” jedheen Abbaan isaa. Ammas mucaan dhagaa isaa qabatee lafa dhagaa gatii jabeessi itti gurguraman deeme. Abbaan warshaas itti dhufee “ Namana waan kana eessaa argattee? Kun bar baay’ee qaalii dha darbee darbee malees hin argamu.Ofii meeqa jetta gatii isaa? Jedheen. Mucaan akkuma amala isaa suuta jedhe quba lama ol itti qabe. Namichis gammadee “Milliona lama jechuu keetii? Yoo ta’e nan bita”jedheen. Mucaan naasuu guddaadhaan akka Harree faacha ciniinteetti arreedee manatti gale. Achii harganaa waan isa mudate Abbaa isaatti hime. Abbanis “ yaa ilmakoo amma gatiin jireenyaa waan siif gale natti fakkaata “ jedheen. Itti dabalees “Argitee ilmakoo gatiinkee kan inni shallagamu eessaa akka dhufteef eessaan akka dhufteen miti. Eessa akka of keessee jirtuuf lafa ati of dhaabdeen shallagama. Tarii haga ammaatti jireenyakee kanaaf tilmaama qarshii lamaa laattee jirta ta’a ykn kuma lama. Waan gatii jabeessa sikeessa jiru namoota arguu hin dandeenye bira yeroo ooltu gatii isaan sitti baasaan xiqqaa waan ta’uuf sanuma amantee fudhachuudhaan of cabsitee jiraatta. Eenyu giddu akka ooltu, eessa akka of keessee jirtu tu gatiikee shallaga. Jireenya keessatti adda addummaa kan fidu kana. ilmakoo ilaalladhuu taa’i, ilaalladhuu deemi,ilaalladhuu shirkoomi” ittiin jedhe. Akka irraa barattan abdii guddaan qaba.

HIN YAADIIN YOON CALLISEE WALALOO JAALALAA

Birbirsa muummee gubbaa

Eenyu muree gad qabee

Jaalalli duruu jiraa

Kan kee qofan dadhabee

Yaa bareedina keetii

simboo abaaboo birraa

Akkam godheen jiraadha

Ani addaan bahee sirraatii

===================

Nyaara kee isa kuulamaa

Faayamtuu koo yaa gugee

Jaalala keen machaa'ee

Ituun adeemuun kufee

Waa'ee keef obsan qabu

Qqilleensa sombaaf tiruu

Ati anaaf lubbuu kooti

Siin ala homtuun jiru

=====================

Egeree seenaa kootii

Warqiikoo faaya qubaa

Jaalalli kee waxalee

Akka abiddaa nagubaa

Dachee bal'oo kanarra

Luka koon ba'ee fiigee

Qeensi koos nabuqqa'ee

Lafeettis cabeen dhiigee

===================

Taa'ee ka'ees miixadhee

Dhabus jaalalaa haqaa

Jaalalli dhugaan garuu

Onneetu cophee baqaa

Yoo keessi namaan taane

Kasalaa'ee akka qaqaa

Kan onneen madaa'ee dhiigu

Kanakaa jaalalli haqaa

================

As qabiif achi qabii

Jaalala makaa hin qabne

Jaalalatu hunda moo'aaf

Siidaa jaalalaa dhaabne

Onneen siif jecha dhiige

Koo madaanis hin qoorre

Ani yoomiin ka biraaf fiigee

An gandarran joorre

=================

Jaalallee koo faayoo koo

Simboo qabeettii durbaa

Anis jaalallee keeti

Faara toleessi gurbaa

An siif kennera onneekoo

Ati anaaf waanuma hunda

Badhaasa noobeelii koo

Argannoo gatii guddaa

==================

Teessoo kee godhatteetta usii

Giddu galeessa onneef tiruu

Anaan shakkuu kee dhiisi

Kan sicaalu naaf hin jiru

Kana hunda yaadaan ture

Halkan qophaa koo ciisee

Si irraanfachuu koo miti

Hin yaadin yoon callisee

NAMNI NAMA FAYYADUUF MALEE MIIDHUUF HIN UUMAMNE

Yoon isarraa adda ba'e inni ni miidhama ykn yoon isheerraa adda ba'e isheen ni miidhamti jettee jaalala akka itti hin fufne utuu beektuu jaalallee kee waliin jiraachuunkee miidhuu dha malee fayyaduu miti. Utuu jaalalleenkee hin beekiin yeroo dhaaf waliin gammadeen gaafan barbaade irraa adda ba'a jettee yoo yaadde ta'e, yaada sana dhiistee utuu jaalalleekee hin miidhiin akka armaan gadii kanatti karaa nagaa irraa adda ba'i.

1.Guyyaa jaalalli keenya itti fufuu hin danda'u jettee MURTEESSITEE (utuu hin murteessiin itti yaaduun akkuma jirutti ta'ee) kaasii irraa adda ba'i.

2.Yeroo irraa adda baatu QAAMAAN argii irraa adda ba'i. Textiidhaan, bilbilaan, chatiidhaan si dhiiseera jettee itti hin himiin.

3.Yeroo irraa adda baatu waan kana gooteef, waan haalli naaf hin mijanneef, takka adda baanee ilaalla jedheeni fi kkf jettee sababa sobaa fi haalatti hin qabatiin. Maaliif irraa akka adda ba'uu barbaadde sirriitti itti himi. 

4.Yeroo itti himtu, utuu hin dheekkamiin gaaffii isheen/inni si gaafate/tte hunda deebisiif. Deebiikees ifaa godhi, hin dhoksiin!

5.Maaliif akka adda baate, yoomiif akkamitti akka adda baatee, maaltu akka isin muudate namoota biraatti haasa'iin.

6.Erga irraa adda baatee, hin bilbiliiniif, jajjabeessuu hin dhama'iin, jaalala dhaabneerra garuu hiriyyaa gaariin sii ta'a jettee itti hin dhiyatiin. Namni takkaa wal jaallatee ka'ee waldhiisee deebee jaalallee malee hiriyyaa waliif ta'uun soba.

7.Waa'ee nama irraa adda baate sana hir'inasaaa/shee, hammeenya fi rakkoo isaa/ishee hin haasa'iin.Nama gaarii akka siif turte/ture haasa'i.

JECHOOTA ROOBERT MUGAABEE NAMA_BOHAARSAN KEESSAA MURAASA

1.Yoo jaalalleen kee galgala galgala qofaa si waliin haasa'uuf ykn si waliin taphachuuf si barbaada/ddi ta'e ati nama waliin jiraacha jirta osoo hin taane BOOKEE waliini. 

2.Namoonni baay'een jaalallee malee jiraachuun hin danda'amu jedhu ani garuu Oksijiinii(Oxygen) malee jiraachuutu hin danda'aamuun jedha. 

3.Afriikaa keessatti seerri namoonni hundi kabajan "battery low" kan jedhu qofa. 

4.Dubartoonni hundi hamma qorichi HIV AIDS argamutti wal qunnamtii saalaa(intact_sex) hin hojjeennu jedhani otoo didaniiru ta'ee, Dhiroonni qoricha isaa guyyaa 30 keessatti argatu ture. 

5.Addaamii fi Hewwaan otoo akka ummata chaayinaa ta'ani silaa jannatuma keessa jirra. Sababiin isaa Mukicha hin nyaatina jedhaman sana dhiisani boficha nyaatu ture!! 

6.Ati jaalallee tokko ol qabda yoo ta'e si keessa kan jiru jaalala osoo hin taane "Memory card" dha. 

7.Dubartoonni tokko tokko waan jiimii(gym) hojjetan fakkatu, garuu mana jiimii(gym) balbaluma isaayyuu hin beekan. Ta'us dhiira tokko irraa garaa dhiira kan birootti fiiguuf jecha bocni qaama isaani kan bareedu.

8.Otoo haadha manaa qabduu barattoota kee faana jiraachuun sitti tola yoo ta'ee haadha manaa keef yuunifoormii barataa bitiif. 

9.Seexanni iyyuu "gay" hin qabu ture, sababiin isaa Addaami fi hewwaan qullaa jiran waan filateef. 

10.Ati miidhagduu miti taanan ani miidhagduu miti jedhi, miidhagina keessaa kan jettu dhiisi nuti X-ray ilaala hin deemnu. 

11.Waaqayyoo qorataa cimaadha, Cinaacha mirgaa dhiiraa keessaa lafee tokko fuudhee sagalee guddistuu (loud speaker) hojjete. 

12.Addunyaan kun biyya keenya Afrikaa kana nu miiteetti. Sababiin isaa 

🏅faranjiin tokko otoo gara Afrikaa dhufee daawwataa (tourist) jedhani simatu. 

🎖Afrikaan tokko otoo gara Awurooppaa deeme godaantota seeraan alaa jedhu. 

NAMUMAATU AKKASII

Abbaa fi ilmatu harree oofee gara gabaa deemaa jira jedhan.Utuma isaan Harree isaanii of-fuldura qajelchani haasa'aa adeemani karaa deemtonni tokko itti dhufan " ilaala warra gowwaa kana utuu harree yaabani deemu danda'anii of-fuldura qajeelchani lafoo adeemu."Jedhanin.Yeroo kana abban mucaa"Yaa ilma koo harree utuu qabani lafoo deemu jedhani quba nutti qabaa jiruti koottu ati harree kana yaabi animmo nan harkisa"jedhen.Mucaanis harree yaabee abban harkisaa imala isaani itti fufan.

😳Utuma deemsarra jiranii warri tokkommo itti dhufani" Maali mucaa abaarramaan safuu hin beekne, abbaa lafa oofetu ofisaaf harree yaabaa?" Jedhanin.Yeroo kana mucaan harree irra bu'ee" yaa abba koo kunoo na abaaraa jiru. Anii na harkisaa ati koottu harree kana yaabi" jedhen. Abbaanis harree yaabee mucaan harkisaa karaa isaani itti fufan.

😳 akkuma xiqqoo adeemanin immoo warri tokko karaatti itti dhufani " Maalii abbaa haammaatan akka kanaa? Mucaa isaa lafa oofee ofi isaaf harreetti bahe deemaa?" Jedhanin.Yeroo kana abbaan"Yaa mucaa koo kuno mucaa isa lafa oofe jedhani na abaaraa jiru, kanaaf koottu atis yaabi lama taanee yaabbanne adeemnaati" jedhen. Sana booda laman isaanitu harree sana yaabani karaa isaani itti fufan.

😳Xiqqoo akkuma deemanin ammas warri tokko itti dhufanii"Maali warri hamoon akka kanaa? Akkamitti lama ta'ani harree yaabani adeemu? Sammun isaani xiqumalle hin yaaduu?" Jedhanin. Yeroo kana wan godhan dhabna Harree sanarraa bu'anii  muka 2 ciccimaa isaa qopheeffatani miila fi harka ishee hidhani harrittii lama ta'ani o-lfuudhanii baatanii karaa isaani itti fufan.

😳Takka akkuma deemanin warri tokkommo karaatti itti dhufanii"ohoo ilaala ilaala warra gowwaa kana.Harree kana yaabani utuu deemu danda'anii garuu batani adeemu. Maali warri goowwan akka kanaa?"Jedhanin. Yeroo kana abba fi ilmi harritti lafa ka'ani abbaan ilmaan " yaa ilma koo oduu namaatifu karaa deemu dadhabaa jirra. Kanaaf harree kana asumatti ganneetu anaaf si'i karaa keenya itti fufuu qabna" jedhanii harree isaan fayyaddu kan mana fuudhani bahan oduu namaaf jecha gatanii karaa isaanirra bu'an jedhama.

Baay'ee hin ibsu yaadisaa sirritti sif galeera. Akkuma jara kanaa oduu namaaf jedhee isa fudhatee kahe mullata isaa, ayyaana isaa fi karoora isaa nama meeqatu karaatti gatee golatti galee jira? 

Tarii namni jechi nama madeessee manatti si galche suma isa seenaa kana dubbistu taa'am. Koottuka gabaabsen waa sitti hima. Obbolee yoo furdattes yoo qallattes, yoo dhukkubsattes yoo fayyaa taates, yoo kolfitees yoo fuulakee dumessites, Yoo ol- baates yoo gadi-buutes yoo gaarii gootes yoo balleessites arrabni namaa si biraa hin hafuu waan ta'eef ati galma kee ga'uuf muldhaata kee utuu hin gatiin karaa kee itti fufi.

Kanaaf Yoo sirratti odeessan yoo maqaa kee balleessan yoo sirratti kaka'ani du'attiyyu yoo silaatan sin dinqin. 

Kanas haa ta'u sanas namoota sif odessan caalaa namoota sirratti odeesantu nannoo kee guutee jira wan ta'ef isaanif gurri kee duuda haa ta'u. 

Namni akksi wan ta'ef ati calluma jedhi jireenya kee jiraadhu. 

TOOMAAS SAANKAARAA EENYU?

Cheguvericha Afirikaa TOOMAAS SAANKAARAA

Umrii isaa 33tti aangoo qabate.Waggoota afuriif biyyittii bulche(1983-1987).Maqaa biyya isaa bara kolonii Faransaay Apper Voltaa(Upper Volta) jedhamaa ture Burkinaafaasootti jijjiire.

Lammiiwwan biyyattiis Burkinaabee jedhamanii akka waamaman taasise.Burkinaabee jechuun namoota qajeeloo jechuu yoo ta’u,Burkinaafaasoon biyya namoota qajeeloo akka jechuuti. 

Leellisaa Paan-Afrikaaniiziimiiti. Imperiyaalizimiif jibba olaanaa qaba. Kunis,ilkaan biyyoota dhihaa keessa isa galchee ture. Jechasaa ‘He who feeds you, controls you’jedhuun beekama. Callaan jechichaa, kan si sooretu si to’ata jechuudha. Kanaafis, gargaarsa alaa kamuu hinbarbaadu jedhe. Akkuma jedhes humna biyyaa ijaare.

 Bu’uraalee misoomaa adda addaa humna biyyaatiin waliin gahe. Barnoota, geejjiba, fayyaa irratti baldhinaan hojjete. Umrii ji’oota sadii keessatti lammiilee biyyattii 35,000 ol ta’an barnoota bu’uuraa barsiisuun barreessuufi dubbisuu dandeessise.

 Waggoota afur biyyattii bulche keessatti uwwisa barnootaa biyyattii % 13 irraa gara % 73tti ol guddise.Torban tokko keessatti daa’imman biyyattii miliyoona 2.5 ta’an talaallii dhukkuboota garagaraa akka argatan taasise. Abbootii qabeenyaa irraa lafa fuudhee qonnaan bultootaaf hire.  Kanaanis, nyaaataan akka of danda’an taasise.

Aangoon isaaf ummata tajaajiluudha. Akkuma nama kamuu jireenya gadi aanaa gaggeessaa biyya bulchaa ture. Konkolaataa dulloomtuu tokko, saayikilii tokko, gitaarota sadiifi wantoota bu’uraa namni kamuu jiraachuuf barbaadudha qabeenyi isaa. Ijoolleen isaa mana barnootaa mootummaatti ijoollee hiyyeessaa waliin baratu. 

Geenneen biyyattii (haati warraa isaa) qacaramtee hojjettuu mootummaa tahuun hojjetti. Ministiroota biyyattiis jireenya irraa hafaa barsiifatan dhiisisee galii biyyatti hundaan jijjiirama biyya isaa irratti xiyyeeffate. Kun hundi hojiiwwan inni bara bulchiinsaa isaa waggaa 4tti hojjete keessaa muraasadha.

Lafti namoota qajeeloofi onneerraa biyya isaanii jaalataniif yeroo dheeraa hinkennitu.  Onkoloolessa 15, 1987 shira nama waahila qabsoo isaa ture Bileeyiz Kampaworeetiin fonqolchi mootummaa irratti taasifamuun ajjeefame.Dargaggeessichifi qabsa’aan sabaa yaadaafi jaalala biyya isaa waliin umrii 37tti  dacheerraa gargar bahuuf dirqame.

Cheguvericha Afirikaa TOOMAAS SAANKAARAA

HIN KEESUMMEESIIN

Waraabessa gara jabeessa tokkotu mandara wayii keessa jira ture, gaaf tokko waraabessi kun Horii (saawwan)mandara sana keessa jiran nyaatee fixuuf ka'e. Namoonni nannoo sanaas gara jabummaa waraabessa sanaa arganii isa waraananii ajjeesuuf murteefatanii waliin mari'atani.

Akkuma jedhanis walii galani gamaf gamasiin eeboo qabatanii osoo barbaadanii naannoo ta'e keesatti arganii kallattii hundaan itti marsanii gara isaatti fiigaa dhufani. Waraabeessi kunis dhaabadhee hin ilallu jedhe kallatti barbaaddatee fiigee Mana qaalittii abbaa mana hin qabneetti fiigee balbala rurrukutee "warrakoo maaloo mana narraa banaa?" jedhe.

Haati manaa ilma ishee tokkittii wajjin jiraataa turte kunis " mal maal taate ?" jettee gaafatte. innis "Maalo na ajjesuuf na ari'aa jiru mana keessa na dhoksi" jedheen.Ishenis ol galchitee mana keessa dhoksite. Jarri Waraabeessicha ari'aa turan faana miilasaa hordofanii yommuu mana sana bira gahan faanni miilasaa bade Balbala manichaa rurukutanii "jara manaa waraabessi tokko as mana keessa jiraa ?"jedhanii gafatan haati manaa kunis "as hin jiru" jette. jarris shakkanii "maalo nutti himi faanni miilasaa as gahee bade bitaas mirgas hin deemne asumatti dhaabate" jedhani isheen garuu jabeesitee "Gonkumaa an hin argine" jettee sobde dhoksite. 

Bulee boromta isaa Waraabessi kun guyyaa waan ta'eef bosonatti galuu barbaadee garuu waan sodaateef achuma bule. Gaafa guyyaa lamaffaa baayyee waan beela'eef galuu barbaadee ammas waan sodaateef achuma ture. Beela isaa obsuun waan itti ulfateef osoo haati mucaa bakkee jirtuu mucaa ishee cacabsee,ukkamsee nyaate. Haati mucaa yommu bakkeedhaa ol galtu mucaan hin jiru. Waraabesichi gaarii waan itti fakkateef isa hin shakkine turte.Ammas garuu Waan beela'eef hamuummachuu jalqabe utaalee miila qaalittii kanaa qabate.  isheenis yommus mucaashe kan nyate akka isa ta'e bartee humnaf sagalee qabduun"Uuuuuuuuu maaloo naa birmadhaa" jette iyyite. 

Namoonni ollaa kaleessa Waraabessicha barbaadaa turanis "mal mal maltu ta'e" jedhanin. isheenis iyyaa guddaan"Waraabessa kaleessa mana keessa dhoksee ture mucaa koo nyaatee anatti darbuufi maalo naaf birmadhaa" jette iyyite namooni sunis kaleessa maliif dhoksite harra maliif baafte jedhanii gara manatti deebi'ani. 

Cubbuu ofitti keessummeesitee of keessa dhoksitee isa faana firoomtee hin taa'in,ofirraa ari'adhu, of ta'ii jireenya kee jiraadhuu.cubbuuf ofiin kennin Hojiinsaa ajjeesuu fi balleessuu waan ta'eef gaaf tokko si balleessaa hin_keessummeessin ofirra ari'adhu.