SIRBA LUBBUU NAMOOTA HEDDUU GALAAFATE

Seenaa keessatti Sirbi balaafamaan tokko mul'ateera. Sirba kanaan yoo xiqqaate amma guyyaa hardhaatti namoonni 8,000 (Kuma saddetii) ol of ajjeesaniiru. Yeroodhuma jalqaba gadhiifameyyuu namoota 100 olitu sababa sirba kanaaf of galaafate. Sirbi kun sirba mata dureen isaa Gloomy_Sunday jedhu kan namoota Haangarii Bolkarmar 1935 Laszlo Javor yeroo duraaf waraabamee qopheesse garuu hangas mara fudhatama hin argane ture.kanaan 1941 gara Afaan Ingiliffaatti jijjiramuun Billiholiday koopiin isaa dhageeffatoota hedduu argachuu danda'eera.   Namoonni kun lamaan bara 1933 A.L.A tti sirba kana kopheessan. Maqaan jara kanaa  Rezso Seress fi Laszlo Javor dha. Jarri kun lama tahanii Waanta kana akka kopheessantu himama. Inni tokko walaloo sirba kana yeroo qopheessu, inni tokko immoo sirba kana taphachuudhaan addunyaatti gadi bahani. Haa tahu iyyuu malee kophaa isaanii waanta namoota hedduu fixe kana hin hojjenne. Abbaan dukkanaa suni Seexanni akka harka keessaa qabu hojii sirbi kuni hojjetetu agarsiisa.Walaloo sirba kanaas kan barreesseefi daarekteeri Rezso Seressdha.hojii isaa adda ta'ee kanas bara Faranjoota 1933 maxxansiisees ture.walaloon muuziqaa kana jalqaba  irratti dhagahamuu :"VEEGEE A VELANYAK "hiikni isaas Addunyaaf dhumateeraa.walaloon kunis qabiyyeen isaa abdii kutannaa lolaan dhufeef cubbuu dhala namaaf kadhannaa kan of keessatti qabatedha.

Isaan keessaa  Reszo Seress fi jaalalleen isaa illee sirba kanaan akka of ajjeesantu himama. Rezso Seress abbaadhumti sirba kana sirbe jechuudha. Namichi kuni bara 1968 sababa sirba kanaatiin gamoo mana amantaa Budapest Magaalaa jedhamtu keessatti waggaa 30 boodaa gamoo  irraa of darbatee du'e. Jaalalleen isaas sababa sirba kanaa of ajjeefte. Sirbi kuni sirba balaafamaa warra sirba kana qopheessan illee osoo hin mararsiifatiin du'atti kennedha. Sirbi kun yeroo nama ajjeesuutiin beekametti, maqaa  Sirba Nama Ajjeesu jedhamutu kennameefii. Yeroodhaaf akka qilleensa irra hin oolleefi namni kamuu hin dhaggeeffanne jedhamuun biyya Hangarii keessatti ugguramee ture. Haa ta'u malee Yeroosuma biyyoota dhihaa (Ameerikaattis) darbee dhaggeeffatamuu eegale. Achittis akkuma amala isaa yeroo gabaabaa keessatti namoota 200 of ajjeesisee gara Gahaannamitti erge. Amma addunyaa kamirrattuu yoo dhaggeeffatame dandeettii nama of ajjeesisuu qaba.kanaafuu qoratootni Ameerikaa sadii Isteven,Karolina fi Devid jedhaman qorannoo taasisaniin muuziqaan kun akka inni ofiin dhiibbaa uumee of nama ajjeesisuus mirkaneessaniruu.

     SIRBI KUN MAALIIF NAMA OF AJJEESISAA? 

Macaafa Qulqulluu waabeffamee waa'een sirba kanaa waan tokko ilaala.Jalqabuma mata duree sirba kanaa irraa yoo kaane.Gloomy Sunday jechuun (Sambata guddaa Dukkanaahaa, Sambata guddaa nama lafafu,Sambata guddaa abdii nama kutachiisu) jechuudha. Jarri kun maal jechuu barbaadanii? Sambanni (Dilbanni) ilmoo namaa lafafu isa kamidhaa? Nuyi Sambata guddaa nama lafafu, kan abdii nama kutachiisus hin qabnu. Sambata guddaa abdii namatti horu malee.

Sambanni guddaan Kiristiyaanaafis biyya lafaa kanaafis guyyaa akkamiitii? Sambanni guddaan Seera uumamaa irratti guyyaa jalqaba torbaniiti. Guyyaa itti torbaan lakkaahamuu jalqabuufi guyyaa itti Waaqayyo uumama uumuu eegaledha. Tokko jedhee guyyaan jalqaba torbanii Sambatadha guddaadha. Waaqayyo guyyaa jalqabaa (Gaafa Sambata guddaa) uumama uumuu isaa eegale. Guyyaa sana Waaqayyo #Ifa uume. Gaafa guyyaa jalqabaa kan dukkana ariihu ifatu uumame. Ifni immoo abdiidha, nagaadha, gammachuudha, kan abdii namatti horudha malee, kan abdii nama kutachiisu miti. Kakuu haaraa keessattis, Kakuu moofaa keessattis guyyaa abdiidhaan guutedha guyyaan Sambataa guddaa.

Yesuus Yeroo biyya lafaa kana irra ture, Sambanni Waaqayyoo isa amma nuyi Itti mana sagadaa deemnu kana miti. Sambanni inni Yihuudonni Macaafa Qulqulluu keessaa kabajani, guyyaa isa amma sambata xiqqaa '(Qidaamee') jennudha. Sambanni erga isa tahee maaliif hardha amantoonni gaafa  Sambata isa guddaa mana Waaqeffannaa deemuree? Inni kunis gaaffii gara biraadha. Waahee geeddaramuu guyyaa Sambataa gara sambata guddaattii yoo Waanti isiniif hin galle jiraate yeroo biraa isiniifan barreessa. 

Haa tahuyyuu malee, kan nuyi Sambata guddaa itti mana Waaqeffannaa deemnuufii sababa mootichi Constantine I geeddareef qofa miti. sababoota gurguddaa lamatu jira.Tokkoffaa: Gaafa Sambata guddaa Iyyesuus Gooftichatu humna du'aa golgoleessee ka'ee, du'aa ka'uun akka jiruufi Kiristiyaanni Warra du'a booda jiraatan akka tahan addunyaatti agarsiise, Mat 28:1-2. Kuni sababa guddaa itti nuyi Sambata guddaa akka guyyaa Waaqeffannaatti fudhannu nu godhedha. Lammaffaa immoo:Hafuura Qulqulluutu guyyaa Sambata guddaa kana namoota 120 irratti bu'ee waadaa Iyyesuus Kiristoos galee deeme dhugoomse.Hafuurri Qulqulluun gaafa guyyaa Shantamaffaa(Isa Pheenxeqoosxee)jedhamuu bu'e. Guyyaan kun immoo akka Lew 23:16 tti guyyaa Sambata guddaati. Sababoota kana lamaaniin Sambanni guddaan amantoota  kakuu haaraa biratti guyyaa kabajamaa tahe. Dabalataan immoo sababni biraan tokko in jira. Innis Sambanni guddaan guyyaa itti Waaqayyo uumama uumuu eegaledha, Uma 1:3. Guyyaa itti Waaqayyo Ifaan uumama saaqedha. Guyyaa itti Waaqayyo ifa uumuu isaa jaalatedha. Guyyaa itti yeroo jalqabaaf Pilaaneetiin keenya kuni ifa waliin wal bartedha. Kanaafidha kan jarri Sunday jettuufii. Iyyesuus Kiristoosis guyyaadhuma jalqabaa kana Wantoota lama raawwate. Tokkoffaa gaafuma kana du'aa ka'ee duuni du'uusaa lallabe. Abbaa Dukkanaa sana gad darbachuudhaan boqonnaa #Ifaa kan biraa lafa kanarratti eegalsiise. Lammaffaa immoo akkuma "Hafuura Qulqulluun isiniif erga" jedhetti guyyaadhuma jalqaba torbanii kana hafuura qulqulluudhaan namoota macheesse, Hoe 2:1...!Wantootni gurguddaan sadan kuni Sambata guddaa  amma jiru kanaaf ulfina akka kenninu nu taasisaniiru. 

Iyyesuus Kiristoos kan dukkanaafi Mootummaa isaa darbate guyyaa jimaataa dirree fannoorratti tahu iyyuu, dhugumaan du'aa ka'uun akka jiru barattoota isaafi duukaa buutota isaatti, akkasumas biyya lafaatti kan agarsiisemmoo gaafa Sambata guddaa kanaati. Guyyaa itti Namoonni akka du'aa ka'uun jiru amananidha. Guyyaa osoo sodaatanii taa'anii "Nagaan isiniif haa tahu!" Jedhamanidha. Sambanni guddaan, Kiristiyaanotaafis biyya lafaa kanaafis guyyaa akkasiin hiika olaanaa qabudha. Hardha namni hedduun maaliif akka sambanni guddaan kuni guyyaa kabajamaa tahe illee osuma hin beekiin mana Waaqeffannaa deema.

Seexanni garuu nu dursee Sambata guddaa (Sunday)kana hubachudhaan,hojii Waaqayyo gaafa sambataa guddaa karaa ilmasaa nuuf hojjete dhoksuudhaaf Sambata guddaa kana Gloomy Sunday jechaa jira. Sambata guddaa itti ifni uumame, Sambata guddaa guyyaa jalqabaa, Sambata guddaa hangafa guyyootaa, Sambata guddaa itti mootichi du'aa ka'uu agarsiise, Sambata guddaa itti Hafuurri Qulqulluun bu'e sana xureessuuf ijoollee isaatiin gadi bahee dubbate. Inumaayyuu ittiin namoota hedduu ajjeesee mootummaa isaatti dabale.Seexanni in dubbata, dhaggeeffachuuf dhiisuun garuu fedha dhalootaati.Laphee isa dhagahu argannaan waan hedduu dubbata. Kan nama aarsu garuu; dubbii Seexanni dubbatu miiliyoona tokko keessayyuu jireenyi amma gumaa  Xaafii geessu illee hin jirtu. Dubbiisaa keessa matumaa kan Waaqayyoon ulfeessuuf dhaloota fayyadu hin jiru. 

Nuyi Sambata guddaa du'aa ka'uun akka jiru nu barsiise,Sambata guddaa hafuura abdii nuuf kennu sana waliin wal nu barsiise malee,Sambata guddaaa abaaramaa jiraachuuf abdii nama kutachiisu, Sambata guddaa dukkanahaafi Sambata guddaa nama lafafu hin qabnu. Sirbi kuni kan dhaloota hedduu fixeefii faallaa sagalee Waaqayyoo waan taheefi. Akkasuma immoo kallattiidhumaan dubbii Seexanni dubbatedha waan taheefi. Macaafni Qulqulluun hojii qulqullaahaa gaafa guyyaa Sambata guddaa nuuf hojjetame yeroo nu hubachiisu, Seexanni immoo yeroo hundumaa faallaa sagalee Waaqayyoo waan taheef sambata guddaa kana abaaraa jira."Sambanni guddaan (Dilbanni) guyyaa abdii qabu miti!" Jechaa jira. Abdiin keenya guyyaa irra miti. Waaqayyorradha malee. Haa tahu malee guyyaa Waaqayyo itti waan gaarii nuuf godhe garuu abaaruu hin dandeenyu. 

Akkaataa  jalqabbii Muuziqaa irratti yeroo darbe isiniif barreesseen ture. Muraasni keessan karaa keessaa dhufuudhaan waaheen sirbaa  akka dhaloota rakkisaa jiruufi amantoota  illee dabalatee akkanni miidhama  irraan gahaa  jiru erga naaf eertanii, amma illee dabalee miidhaa sirbi dhaloota irraan gahe akka hubattaniifan isiniif barreessuu  jaaladhe. Sirba  dhaggeeffachuun  jalqaba irratti hafuura namaa ajjeesa. Namni yeroo sirba dhaggeeffatu  waahee Waaqayyoofi waa'ee ulfina isaa yaaduun raawwateedhuma isa keessaa bada.Sababni isaa maaliidha beektuu? Yeroo faarfannu akkuma Hafuura Qulqulluu gammachiifnee laphee keenya baqsuudhaan  Waaqayyotti siiqnu, Yeroo sirba dhaggeeffannuufi sirbinu immoo, laphee keenya Seexanaaf baqsinee  isa Waaqessaa waan jirruufidha. Kanaafidha yaanni Waaqayyoo kaninni yeroo sirba dhaggeeffannuufi sirbinu cirumaa nu keessaa badu. Namoonni yeroo hundaa sirba dhaggeeffachuu jaalatan: hariiroon isaan nama waliin, hiriyoota isaaniif maatii isaanii waliin illee qabani hedduu xiqqoodha. Isaan sirba sanaan Seexana waliin wal argaa waan oolaniif, nama waliin hariiroo barbaachisaa hin qabani.Namoonni akkasii mukaa'ummaa (Depression) hamaa keessa bu'uudhaan, jireenya lafa kanarraas jibbuudhaan namas abaaraa ofis abaaranii yeroo dadhaban, akkaatti jireenya isaanii dhokatanii jiraatan barbaaduudhaan  Araada hin taane keessa dhokatanii jiraachuu filatu. Sirba dhaggeeffachuu baay'ifta taanaan; dhuma irratti badhaafni kee jireenya kee abaaraa jiraachuu siif taha. Achumaan immoo funcaa hamaa sanaan qabamtee, hafuuraan duutee biyya bara hundumaa dhagaan keessaa bobahu sana keessa gubachaa jiraatta.

LOON MAALIIN TAANE

Loonii loon wayya looni,

Loontu maalii hin taane?

Gaafni waancaa ta'aa,kan ittin dhugani,

Gogaan itillee ta'aa,kan itti muganii

Kotteen shinii(finjaala)ta'aa,kan bunaan dhugani

Loontu aannan qaba

Aannantu dhadhaa qaba

Nyaatan qabbaneessoo,

Dibatan miidhagsoo

Gurguran namaa dabarsoo,

Dilbatan martuu jigsa,

Dikeen midhaan jigsa

Aannantu dhadhaa ta'a

Foontu nyaata ta'a

Xaxxafan kobota ta'a

Gurguran qarshii ta'a

Loontu maali hin taane?

Afaaniin huuba guurii

Kotteen barakaa guurii

Qottee beela baaftaa

Namaa dabarsitaa

Warri loon qabu kooree

warri loon dhabe booyee 

GANAMEEN EENYU,AKKAMIIN GARBUMMAATTIS GURGURAMTE?

Ganamee Yaa'ii: Dubartii Oromoo garbummaatti gurguramtee, og-barruu Oromoof bu'uura taate

Jarraa 18ffaa fi 19ffaa keessa lakkoofsi dhalattoonni Oromoo garbummaan biyyootii adda addaatti gurguraman hedduudha.

Isaan keessa tokko kan taatee fi eenyummaa ishee utuu hin dagatiin guddina afaani fi og-barruu Oromoo keessatti gummaacha bu'uuraa kan qabdu. 

Ganamee Yaa’ii Shaseedaa Odaa maqaa dhaloota isheeti, Jarmanii keessatti garuu caalatti maqaa Pooliin Faatimaa jedhamuun beekamti.

Ganameen eenyu, akkamiin garbummaan gurguramte?

Ganameen Godina Jimmaa, bakka Gumaa jedhamutti jalqaba bara 1830’n keessa akka dhalatte ni himama, barsiisaan lammii Jarmanii seenaa jireenya ishee barreesse Liidarhoos jedhamu.

Daldala garbaa yeroo sana tureen, ijoolleen hedduun maatii isaanii jalaa hatamanii ykn ammoo waraana gosoota jidduutti uumamuun fudhatamanii garbummaatti gurguramu ture.carraan kun Ganamees maatii ishee jalaa daldaltoota garbaan hatamteetuu himama.

'Nama biyya Oromoo' jechuun kan of himan Abbaa Gammachiis eenyu?

"Oromoon sirna Gadaan mootummaa ofiin of bulchu hundeeffachuu danda'a"

Abbaan Afaan Oromoo eenyu?

Seenaa jireenya Ganamee Yaa'ii qorachuun kan barreesse Liidarhoos,abbaan ishee waraana irratti yeroo isheen daa’ima ganna ja’aa(6) turte akka ajjeefame barreeffameera.

Umurii ganna sagalitti guyyaa tokko utuu bakka awwaalcha abbaa ishee daawwattuu daldaltoota garbaan butamtee akka fudhatamte seenaan jireenya kun ni hima.

Sana booda “Jimma irraa gara Gondar, achirraa gara Masriitti gurguramte,” jedhu   Masirii keessatti yeroo 12 irra deddeebiin erga gurguramtee booda, akka qabeenya lammii Masrii, Mehmeet Alii jedhamuutti Kaayirootti geeffamte jedha barreeffamni Liidarhoos.

Gola isaa keessa hojjachaa akka turtee fi amantaa Islaamaas hordofaa akka turte barreessee jira.

“Bara 1847’tti lammiin Jarmanii Joon Baaroon yeroo Masiriitti imale, jireenya ishee jijjiire,” jedha qorataa fi piroofesarri duraanii lammii Jarmanii Wolbart Simiidti.

Lammiin Masirii kun Ganamee akka kennatti Joon Baarooniif dabarsee ishee kenne.

Yeroo Jarman, Kornitaal geessutti maqaan ishii Fatimaatti jijjiramee akka turee fi cuphaa kiristaanumma booda maqaan ishee gara Pooliin Johaanitti akka geeddarame Liidarhoos eeruun Wolbert Simiidti qorannoo isaa irratti maxxanseera.

Barnootaa fi jireenya mishinaarii

Jarmanitti Ganameen erga bitamte booda akkataa itti mana kunuunsan (home care) akka barattuuf mana barumsaa yemmuu seentetti “barumsaan baay'ee cimtuu waan taateef”mishinaroota waliin gara hojjechuutti dabarte jedhu.

Dandeetti isheen qabdu keessaa kan himamu tokko, Afaan Oromoo, Afaan Jarmanii fi Afaan Arabaa dabalatee afaanota gara shanii ni dandeessi turte kan jedhudha.

Ganameen amantaa Kiristaanummaa fudhachuun bara 1852’tti erga cuphamtee booda, dhiyeenyaan luboota fi mishinaroota waliin hojjachuu eegalte.

Guumacha aadaa fi Afaan Oromoo barsiisuu

Ganameen sochii wangeela uummata Oromoo bira geessisuu keessatti ga’ee guddaa qabdi turte.

Ganameen kiitaabaa seenaa ishee mata duree ‘Intala Oromoo’ jedhu kan isheen barreessite boodarra erga isheen duutee maxxanfamee gara afaanota 30 oliitti hiikameera.

Kitaaba ishee kana xumuruun kan maxxanse lammii Jarmanii, Liidarhoosiidha.

“Oromoo addunyaatti, keessumaayyuu Awurooppatti kanaan beeksisteetti,” .

Ebla 1855 keessa Ganameen fedhii wangeelli uummata ishee, uummata Oromoo bira akka ga’uuf qabdu ibsuun mishinarootaaf xalayaa ni barreessiti turte.

Mishiniin ykn ergamni wangeelaa gara uummata Oromootti guddaan hundaa’uu isaaf Ganameen sababa isa guddaa ta’uu akka maltus himaniiru.

Mishiniin kun saba Oromoo bira ga’uuf, wangeela Afaan Oromootti hiikuu yaaluu fi hojiilee biroon gumaacha godheera.

Kitaabni Ganamee “Intala Oromoo”jedhu kunillee yemmuu gurguramutti galiin isaa mishinii kanaaf kennamuun gargaara akka ture ni himama.

Mishiniin kun boodarra Oromiyaa keessatti manneen barnootaa, mana amantaa fi wiirtuulee adda addaa ijaaruu keessatti ga’ee guddaa qaba.

Ganameen Adoolessa 1855 keessa tasa dhibee hargansuu waliin wal qabateen hubamtee, Fulbaana 11,1855 lubbuun ishee darbe.

Wolberti Simiidt akka barreesseetti,Ganameen magaalaa Riyeen keessatti awwaalamte.

DHUGUMAYYUU ATOO HIN QABDU HIRIYYAA

Namticha araada qabu tokkotu hiriyaa isaa araada qabu kan biraa wajjiin beellama qabatee dursee achi ga’ee taa’ee eegaa jira.Namni kan biraan tokko immoo iddoodhuma sana taa’ee waa dubbisaa waas alalfata(nyaataa)ture.Achumaan itti siqee hamma hiriyaan isaa dhufuufiitti yeroo wajjiin dabarsuu barbaade.Maqaa gaafatee wal baree“Hiriyaa qabdaa?”Jedheen.Namtichi deebisee“Dhiira moo dhalaa?”Jedheen.Achii“Lakkii dhiiruman jedhe”jedheen.Innis“Ani illee lachuu iyyuu hin qabu gaaffiidhuma kee qulqulleeffachuuf malee” jedheeni. Sanumaan “maali nama gaarii fakkaatta attamitti hiriyaa dhabee”jedheen.Innis deebisee“Hundumtuu gaafa jalqaba na argan akkumakee kana naan jedhu,achii natti dhiyaachuuf waa meeqa ta’u,ega walitti dhiyaannee booda garuu ni badu”ittiin jedhe.“Maal amala badaa qabda jechuu dha moo?”Jedheen. Innis “lakkii amala badaa hin qabu, garuu waan isaan ana irraa barbaadanis immoo hin qabu”ittiin jedhe.Namtichi bitaa isa galee “maal jechuu dhaa!”Jedhee gaafate. Innis “yoo xiqqoo nabira turte Atumtuu ofiif deebifta”jedheen. Namtichis xiqqoo akka usuu ta’ee.”hey obbole sigaaraa qabdaa?”Jedheen.Innis“lakkii hin qabu” jedheen.Achii xiqqoo turee“feestaala sana keessa kan jiru caatii dha moo?”Jedhee gaafate.Innis“lakkii baala Warqee ti galee ittiin daabboo tolchuuf jedheen ammuma argee bitadhe”jedheen.Achii“daabboo ofii tolfattaa?”Jedhee itti kolfe.Inni immoo“waanan ofii nyaadhu eenyu akka naaf tolchu yaaddee?”Jedheen.Innoo dubbicha moggaatti qabee“araada qabdaa”jedheen.Jennaan“Eeyyee”jedheen.Achii baay’ee gammadee “maarree manni gaariin tokko jira hiriyaan koos waan hafe fakkaata wajjin deemnee shaashaa goona kaa”jedheen.Namtichis“library dhaa?”Jedheen.Innis aaree“biyya keessanii immoo library keessatti qaamuu?” Jedhee itti kolfe. Namtichis“ahaa Maarree akka achitti qaraanuuf mitii kan achi nuuf tuulan?”Jedheen. Achii“waa’ee maalii odeessitaa ani caatii jechuu kootiim”jedheen.Inni immoo deebisee“akkasimoo ani immoo waa’ee kitaabaan odeessaam.Suusii qaba kanan siin Jedhes suusii dubbisuuti”ittiin jedhe. Namtichi baay’ee aaree“dhuguma iyyuu ati waan namaaf ta’u hin qabdu”jedhee dhiisee sokke.Namooni dhiigaan firoomu, amalaan immoo michoomu. “Wal fakkaattiin wal barbaaddi” jedha Oromoon.“Michuun Cuquliisaa Sabaliisa” jedha Oromoon gaafa mammaaku.Yeroo tokko tokko namoonni baay’ee wal jibban michuu ta’aniin arga.Edaa amala tokko qabu.Warri baay’ee hamii jaalatan warruma akka isaanii barbaaddatu,inaaftuun inaaftuu barbaaddi,sobduunis sobduu barbaaddi Hundumtuu akka wal fakkaatutti,lwal jaalatee immoo utuu hin taane wanti isaan jaalatan tokko waan ta’eef shirkoomu(michoomu).

FOOLII QAAMAA BADAA FI DAFQA BOBAA HAMAA( BROMHIDROSIS)

Namoota tokko tokko irratti dafqi qaamaa, keessattuu kan bobaa jalaa, ni baay'ata. Dafqi baay'atu kun ammoo qaamni keenya foolii badaa akka qabaatuuf sababa ta'uu mala.Kun ammoo ofitti amantummaa keenya gadi buusuun hariiroo nuti qaamaan namootatti dhihaannee goonu irratti akka of shakkinu godha.

Mee hardha, wontoota foolii qaamaatiif nama saaxilaniif haala foolii kan Ittiin hirdhisuu ykn balleessuu dandeenyu tokko tokko ilaalla:

Qaamni keenya xannachoota xixiqqoo dafqa maddisiisan(sweat glands)miliyoona sadihii hanga afurii ta'an gogaa keenya irraa qaba. Isaanis akaakuu lama qabu. Inni tokko(Eccrine glands)gogaa qaama keenya uffisee argamu hunda irratti kan argamuufi hoo'a qaama keenyaa to'achuuf dafqa haphii akka bishaanii kan maddisiisu dha.Inni lamataa(Apocrine glands)ammoo gogaa naannoo qaccee harmaa, bobaa, qaama saalaa fi naannoo gurraatti kan argamu dha. Xannachi kun harmaa irratti aanan maddisiisa,gurra keessaatti ammoo guurii gurraa kan maddisiisu yoo ta'u,gogaa akka bobaa jiraniif ammoo dafqa yabbuu ta'e kan pirootiiniif keemikaalota biraa qabu maddisiisa. 

Dafqi yabbuun inni xannacha akaakuu lammataatiin maddisiifamu kun pirootiinii inni qabu baakteeriyoota gogaa keenya irra jiraataniin gara Aasidii ykn keemikaala foolii badaa qabuutti jijjiirama.Sababa kanaaf qamnii naanno bobaa foolii badaa qabaatu danda'a.

Namoota foolii badaa qaamaatiif yeroo hedduu saaxilaman:

• Namoota furdinna garmalee guddaa ta'e qaban.

• Namoota yeroo baay'ee nyaata zayitiin,qullubbiin,shunkurtiin,itti baay'ate fayyadaman 

• Alkoolii, buna, sigaaraa baay'isanii fayyadamuu

• Namoota hedduminnaan foon diimaa,killee/buuphaa nyaachuu guddisan

• Namoota dhukkuba Sukkaaraa qaban fa'a.

□ Kanneen armaan olitti ibsaman isaan kaan irra saaxilamoodha malee, isaan qofatu rakkoo dafqaaf foolii kana qabu jechuu miti.

Karaalee foolii qaamaa ittiin hirdhifnu yookin balleesinu:

Qulqullina dhuunfaa keenya eeguun:

* Qaama keenya bishaan hoo'aa dhaan dhiqachuu. Bishaan hoo'aan dhiqachuun baakiteeriyoota gogaa keenya irratti argaman kan dafqi keenya akka foolii badaa qabaatuuf sababa ta'an xiqqeessa.

* Yeroo yeroodhaan rifeensa bobaa keenya haaddachuu. Kana gochuu dhabuun dafqi keenya akka dafee hin hurkine gochuun baakiteeriyootaaf saaxila.

* Saamunaa mana qorichaatti gurguraman Kan baakteeriya hirdhiisuuf fayyadan kan Akka MEDICAM fa'a fayyadamuu.

* Nyaata zayitiin itti baay'ate yeroo hedduu fayyadamuu dhabuu.Foon diimaas, buphaas baay'isuu dhabuu. Kuduraaleef fuduraalee fayyadamuu.

* Erga bobaa keenya qulqulleesine booda shittoo ykn "deodorant" adda adda fayyadamuu.Otoo hin qulqulleessin dibachuun foolii bada biraaf nama saxiluu mala.

* Yoo tooftaalee armaan olitti eerameen baduu ykn hirdhachuu dide mana yaalaa dhiheenyatti argamu deemuun Doktora ykn ogeessa yaalaa mari'achiisuun "anti perspirant" fayyadamuun barbaachisaa ta'a. 

FAAYIDAALEE TEESSUMA /HUDDUU DUBARTII GUDDAA TA'EE

Guddinni teessuma dubartii, dubartiidhaa dubartiitti garaagarummaa yaa qabaatu malee dubartoonni uumamaan teessumni isaanii kan dhiiraa caalaa guddaadha. Guddinna teessuma isaanitiif immoo gahee guddaa kan taphatu uumamaan hoormonii istiroojiinii jedhamu waan qabaniifi. Hormooniin kunis coomni akka iddoo kanatti kuufamu godha. Teessumni guddaan dubartootaa baroota dheeraaf mallattoo bareedinaafi hormaataa (symbol of beauty and fertility) jedhamee fudhatamaa ture,ammas jira. 

Teessumni dubartii guddaa ta'uun kunis faayidaalee hedduu isaaniif qaba. Isaan keessaa muraasni :-

*Coomni iddoo kanatti kuufamu cooma iddoo biroo irra fayya qabeessaafi akka cooma iddoo biraa rakkoo hamaa kan hin qabnee dha. Kanaaf, coomni kun rakkoolee akka dhukkuba sukkaaraa, dhibee onnee fi ujummoo dhiigaa ittisuu keessatti gahee guddaa qaba. 

*Dubartootaaf bareedina isaanii ni dabala. 

* Dubartoonni naatoo akka qabaataniif hedduu gargaara. 

*Maashaan iddoo kanatti argamu darbii gamoo irra salphaatti akka bahan gargaara. 

*Beelaaf salphaatti harka akka hin kennine isaan gargaara. 

*Dhukkubbii dugdaa ni ittisa. 

*Yeroo ulfaa fi da'umsaa baay'ee hin rakkatan. 

*Coomni iddoo kanatti kuufamu keemikaala addaa 'omega - 3 fatty acid' jedhamu gahaa waan qabuuf yaadaan, beekumsaafi gahumsa gaarii akka qabaatan isaan gargaara. Akkasumas, gaafa dahanii daa'imman isaanii harma hoosisan keemikaalli kun daa'ima isaanitti waan darbuuf daa'ima sammuu isaanii cimaa ta'e godhachuu danda'u. 

*Dhiira tokko tokkoof akkuma bunaa, alkooliifi nyaata garagaraatti akka si'eessituutti gargaara. 

*Umrii dheeraa akka jiraataniif ni gargaara. 

BOKOKA GARAA

Uumamaan adeemsa sirna bullaa'insa nyaataa keenya keessatti qilleensi ykn gaaziin ni uumama. Qilleensi kunis, akka inni rakkoo hin uumne bifa dhuufuutiin ykn deeffutiin ni baha. Yaa ta'u malee,sababa garagaraatiin qilleensi humnaa ol oomishamee ykn haala olitti jedhame kanaan yoo bahuu baate garaa keessatti kuufamee Bokoka garaa fi dhukkubbii garaa fiduu danda'a.

Wantoota Bokoka Garaa Fidan

Qilleensi ykn gaaziin bokoka garaa fidu harki caalaan kan garaa keenya seenu gaafa nyaannuufi wanta dhugamu immoo dhugnuudha. Innis, yeroo baay'ee bifa deeffutiin baha.Haalli biraa immoo nyaata qilleensa uumamaan uuman nyaachuudhaani. Inni kunis,yeroo baay'ee bifa dhuufuutiin ni baha. Nyaatawwan qilleensa uuman keessaa muraasni :-

*Baaqelaafi bu'aalee isaa

*Ataraafi bu'aalee isaa

*Hanqaaquu nyaachuu

*Fuduraa fi kuduraa tokko tokko,fknf Qullubbii adii,appilii,goommana(raafuu) fkkf

*Qamadiifi bu'aalee qamadii

*Aannanii fi bu'aalee aannanii 

*Dhugaatiiwwan akka kookaa, biiraa, farsoo fa'a

*Maastikaa alanfachuu

*Karameellaa xuuxuu fi kkf. 

Akkasumas, dafanii dafanii nyaachuufi dhuguu, gaafa nyaatan haasa'aa nyaachuu faanti illee qilleensi baay'een akka gara garaa seenuu godhu.

Bokokni garaa dabalataan, mallattoo dhukkubaas ta'uu danda'a. Fknf, mallattoo Gogiinsa garaa,dhukkuba garaachaa, dhiphina garmalee ta'e,dandeettii nyaata tokko tokko bulleessuu dadhabuu,Rakkoo mar'immaanii fa'a ta'uus danda'a. 

Akkamitti Of Gargaaruun Danda'ama?

Bokoka garaa sababa dhukkubootatiin dhufe, dhukkuboota sanniin ogeessa fayyaa mariisiisuudhaan yaalamuun barbaachisaadha. Yaa ta'u malee, bokokni garaa yeroo baay'ee gargaarsa nuti ofii goonuun salphaatti nu dhiisuu danda'a. Gargaarsi kunniinis :-

Nyaatawwan olitti jenne keessaa kamtu akka rakkoo kanaaf nu saaxilu adda baafannee nyaata san hir'isuu ykn dhiisuu. Haalli kun,obsa waan barbaaduuf suuta jedhanii obsaan bira gahuu 

*Bishaan sirriitti dhuguu (guyyaatti liitira 2-3)

*Suuta suuta nyaachuufi dhuguu

*Dhiphinafi yaaddoo hir'isuu

*Maastikaa alanfachuu ykn Karameellaa xuuxuu dhiisuu ykn xiqqeessuu

*Sigaaraa xuuxuu dhiisuu

*Suuta suuta garaa susukkuumuu 

*Sochii qaamaa guyyaatti yoo xiqqaate daqiiqaa 30f,torbanitti guyyaa 5f gochuu

Yoom Mana Yaalaa Deemuun Barbaachisa?

*Bobbaa dhiiga makate yoo nama teessise

*Baasaan yoo jiraate

*Ulfaatinni qaamaa garmalee yoo hir'ate

*Olguuraafi haqqeen yoo jiraate

*Hoo'i qaamaa dabalee jira yoo ta'e 

*Gogiinsi garaa yoo jiraate 

*Dhukkubbiin garaa nama irra yoo ture

Dhukkubbiin qomaa ykn gubaan laphee yoo jiraateefi haala olitti jenneen of gargaaruudhaan yoo nama dhiisuu baate mana yaalaa deemuudhaan ogeessa fayyaa mariisiisuun barbaachisaadha.